მოთხოვნის უზრუნველყოფის სამართალი

ივანე აბაშიძე



გირავნობა. სახელშეკრულებო ბოჭვა არ ნიშნავს მხარის ნებაზე ზეწოლას ან რაიმე სახის ზემოქმედებას, არამედ ეს ბოჭვა არსებობს უკვე დადებული ხელშეკრულების ფარგლებში და არა წინასწარი ნების გამოვლენისას. სანივთო გარიგებისათვის მართალია დაწესებულია მთელი რიგი იმპერატიული დანაწესები, თუმცა მისი მთავარი მახასიათებლი მაინც ისაა, რომ მისი განხორციელება დამოკიდებულია მხარეთა ნებაზე.
სანივთო ურთიერთობის, უფლების წინაშე ვალდებულია ყველა პირი. მხარეთა ნება სანივთო გარიგებისათვის აუცილებლად უნდა იყოს გამოხატული, მაგრამ კანონის ფარგლებში.
მოთხოვნის უზრუნველყოფის სამართალზე საუბრისას განსახილევლია 2 სახის გარიგება ესენია: გირაო და იპოთეკა, მათ განსახორცილებლად აუცილებელია მხარეთა ნება.
254-285 მმ. სამოქალაქო კოდექსში უკვაშირდება სწორედ გირავნობა. იგი ადრეც არსებობდა, რომის სამართალში, ძველად საქართველოში მას წინდს უწოდებდნენ. იგი ყოველთვის წარმოადგენდა კრედიტორის მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებას.
გირავნობა აქცესორულია ანუ თანმდევი ხასიათისაა.
254 მ. _ გირავნობის ცნება. გირავნობის სუბიექტებია: მოვალე, მესამე პირი, კრედიტორი, მოგირავნე, დამგირავებელი. ურთიერთობა საგბრძნობლად მარტივდება, როცა სახეზეა მხოლოდ დამგირავებელი და მოგირავნე. მოვალე შესაძლოა იყოს არა კრედიტორის, არამედ დამგირავებლის მოვალე, მესამე პირი შეიძლება იყოს ისეთი პირი, რომელსაც რაიმე სახით შეეხება გარკვეული სამართლებრივი შედეგები. გირავნობის საგანი შეიძლება იყოს მოძრავი ნივთი ან სხვა არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე , რომელთა მესამე პირებისათვის გადაცემა შესაძლებელია. აღნიშნული გამომდინარეობს 147 მუხლიდან, რომელიც ქონებას განმარტავს. ანუ გირავნობის საგანი შესაძლოა იყოს ნებისმიერი ის საგანი, რომელთა ფლობა , სარგებლობა და განკარგვაც შეუძლიათ მესამე პირებს, რომელთა შეძენა ასევე თავისუფლად დაიშვება. 147მ-დან გამომდინარე გირავნობის საგანია მოძრავი ნივთები და აგრეთვე არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე. არ შეიძლება პასპორტის, ცეცხლსასროლი იარაღის, ნარკოტიკების დაგირავება.
სიახლე გირავნობის სამართალში, რომ კრედიტორს შუძლია გირავნობით დაიკმაყოფილოს თავისი მოთხოვნა, თუ ვალდებულება არ სრულდება, ამ მუხლიდან გამომდინარეობს, რომ მას შეუძლია გირავნობის საგნის რეალიზაცია ან საკუთრებაში მიღება. აღსანიშნია, რომ აქ მოვალის ნებას აღარანაირი მნიშვნელობა აღარ ენიჭება. (254 მ.)
გირავნობა შეიძლება მიმართული იყოს სამომავლო მოთხოვნებზე _ 254 მ. როცა დამგირავებელს ყავს რამდენიმე კრედიტორი, მოგირავნეს აქვს თავისი მოთხოვნის უპირატესი დაკმაყოფილების უფლება. როცა არსებობს სახელშეკრულებო და კანონისმიერი გირავნობა, რიგითობის გადაწყვეტისას უპირატესობა ენიჭება კანონისმიერ გირავნობას და უპირატესობა მიენიჭება მას, მიუხედავდ იმისა, რომ სახელშეკრულებო გირავნობისას არსებობს სანივთო გარიგება.
254 V მუხლი _ შემდგომში შეძენილი ქონება შესაძლოა გახდეს გირავნობის საგანი. ამ დროს იგი გირავნობის საგანი ხდება შეძენისთანავე.
არსებობს მფლობელობითი და რეგისტრირებული გირავნობა. 257 მ. მფლობელობითი გირავნობის წარმოშობისათვის აუცილებლია მხარეთა შეთანხმება და ნივთის გადაცემა, რეგისტირებული გირავნობისათვის აუცილებელია მხარეთა შეთანხმება და რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. მფლობელობითი გირავნობისათვის აუცილებლი არაა წერილობითი შეთანხმება, ხოლო რეგისტრირებულისათვის აუცილებლია. აღნიშნული დათქმის რეკვიზიტებია: აუცილებლად მიეთითოს ის თანხა, რომლის ფარგლებშიც უნდა დაკმაყოფილდეს მოთხოვნა (გირავნობის ფარგლები). 256 მ. =>>როგორც ძირითადი, ასევე დამატებითი მოთხოვნებიც შეიძლება გირავნობის ფარგლებმა მოიცვას, თუ კანონით ან ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული.
გირავნობის უფლება ნაყოფზე _ თუკი მხარეები მის მიღებაზე შეთანხმდებიან აღნიშნული დასაშვებია.
მოთხოვნებისა და ფასიანი ქაღალდების დაგირავება _ იდება წერილობითი ფორმის გარიგებით (შესაძლოა სანოტარო წესით დამოწმებაც) და საჯარო რეესტრში რეგისტრირდება. მოვალეს უნდა ეცნობს _ წერილობით, მოთხოვნის დაგირავების შესახებ.
გირავნობის სუბიექტების უფლებები და მოვალეობები. გირავნობის საგნის და უფლებების ტრანსფორმაცია. უფლების ტრანსფორმაცია მაშინაა, როცა სახეზეა სუროგაცია , ხოლო საგნის ტრანსფორმაციაა, როცა ხდება საგნის გადამუშავება, შერწყმა. რაც შეეხება მოვალეობებს აღსანიშნია ის, რომ დამგირავებელი ვალდებულია დააზღვიოს გირავნობის საგანი მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ეს გათვალისწინებულია კანონით ან მხარეთა შეთანხმებით. აგრეთვე უპირველესია ნივთის სათანადო მოვლისა და შენახვის ვალდებულება. ეს ვალდებულებანი რეგისტრირებული გირავნობის დროს ეკისრება დამგირავებელს, მფლობელობითი გირავნობის დროს კი მოგირავნეს, რადგან ნივთი მასთან იმყოფება. უპირველესი უფლება კი ისაა, რომ მას შეუძლია სარგებელი მიიღოს გირავნობის საგნიდან, მფლობელობითი გირავნობის დროს კი მოგირავნეს. 262 II მუხლიდან გამომდინარეობს, რომ მიღებული სარგებელი უნდა ჩაითვალოს უზრუნველყოფილი მოთხოვნის ანგარიშში.
მოგირავნის უფლებაა აგრეთვე ნივთის შენახვის გამო გაწეული ხარჯების ანაზღაურება დამგირავებლისგან _ აქ განირჩევა მხოლოდ აუცილებლი ხარჯების ანაზღაურება. ჩვეულებრივი ხარჯები არ ანაზღაურდება. თუ დამგირავებელი სათანადოდ არ ინახვას ნივთს, მოგირავნეს შეუძლია გირავნობის საგნის მისთვის ან მესამე პირისათვის გადაცემის მოთხოვნის წამოყენება.
გირავნობის ერთ-ერთი ფორმაა ლომბარდში დაგირავება =>> მხარეთა წერილობითი შეთანხმებით=>> და ლომბარდის მფლობელის მფლობელობაში გადადის ნივთი _ 260 მ.
260 I მუხლი _ დალომბარდებული ნივთის რეალიზაცია _ აქ სიახლეა ის, რომ კრედიტორის (ლომბარდის) მოთხოვნა წყდება იმ შემთხვევაში, თუ გირავნობის საგნის რეალიზაცია სრულად ვერ დაფარავს მის მოთხოვნებს.
მოთხოვნების და ფასიანი ქაღალდების დაგირავების წესი _ 259 მ _ წერილობითი ფორმა გარიგებისათვის აუცილებლია და მისი რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. თუ მოხდა სანოტარო წესით დამოწმება, სავალდებულო ხდება რეგისტრირებული გირავნობისათვის აუცილებელი წესები.
მოთხოვნის დათმობა. სასამართლო პრაქტიკაში ხშირად ხდება სესხის დროს გამსესხებლის მიერ, მსესხებლის მიმართ მოთხოვნის დათმობა. თუ კრედიტორს გააჩნია მოთხოვნა შეიძლება მოხდეს ამ მოთხოვნის დაგირავება. ფასიანი ქაღალდების დაგირავება რეგულირდება ფასიანი ქაღალდების შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად.
ვიდრე მოვალეს ეცნობება მოთხოვნის დაგირავების შესახებ, მას შეუძლია შეასრულოს ვალდებულება მოთხოვნის თავდაპირველი მფლობელის წინაშე, ამ დროს ხდება ერთი საინტერესო სამართლებრივი ცვლილება, ხდება სუროგაცია და მოთხოვნას ენაცვლება შესრულება.
264 მ. სუროგაცია ამ დროს ხდება გარიგების საგნის ჩანაცვლება სუროგატით. გირავნობის ვადის გასვლამდე მოვალე ასრულებს თავის ვალდებულებას ანუ სუროგაცია ხდება და გირავნობის საგნის ტრანსფორმაციის შედეგად მოთხოვნის ადგილს იკავებს შესრულება. თუ გირავნობის საგანი იცვლება სხვა საგნით, ანაზღაურებით _ აქაც ადგილი გვექნება სუროგაციასთან (271 მუხლიდან საინტერსოა ის, რომ ამ დროს წყდება გირავნობის უფლება და არა ძირითადი მოთხოვნა, რაც ლოგიკურია საგნის ცვლილების გამო (სუროგაცია)).
267 მუხლი _ მოვალე ვალდებულია მოახდინოს დაღუპული გირავნობის საგნის ჩანაცვლება ახალი საგნით. თუნდაც იგი დაუძლეველი ძალის გამო დაიღუპოს. 265 მ. გირავნობის საგნის შეცვლით, შერწყმით, გადამუშავებისას როგორც წესი გირავნობის უფლება წყდება (შეადარე სსკ 196 მუხლს.)
გირავნობის წარმოშობისათვის აუცილებელია სანივთო გარიგება და ნივთის მფლობელობაში გადასვლა ან რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. E სანივთო გარიგება ( + მხარეთა ნება) აუცილებელია, თუ საქმე არ გვაქვს კანონისმიერ გირავნობასთან.
გირავნობის საგნის რეალიზაცია. რიგითობა. 279 მ. ვალდებულებაა 86შეტყობინება სხვა მოვალეებისათვის. შესაძლოა რეალიზაცია არ მოხდინოს რიგით პირველმა მოგირავნემ. გირავნობის საგანი რჩება წინა მოგირავნის უფლების ფარგლებში გირავნობით დატვირთული.
282 მ. 2 კვირით ადრე დამგირავებლისა და სხვა მოგირავნის გაფრთხილება _ ფორმა სავალდებულოა. თუკი შეტყობინება არ მოხდება ბათილი იქნება გირავნობის საგნის რეალიზაცია. შესაძლოა რეალიზაციის წარმოება წინასწარი შეტყობინების გარეშეც, როცა ნივთი მალფუჭებადია ან მისი ფასი აუცილებლად დაეცემა.
გირავნობის საგნის რეალიზაცია შეიძლება მოხდინოს თვით მოგირავნემ. მან ნივთი უნდა გაასხვისოს სამართლიან და გონივრულ ფასში.
285 მ _ არასწორი რეალიზაციისას კეთილსინდისიერების საკითხი გადამწყვეტ მნიშვნელობას იძენს.
ანგარიში გირავნობის საგნის რეალიზაციის შესახებ უნდა განმხორციელოს მისმა რეალურად გამსხვისებელმა.
260 დამატებითი მუხლი ითვალისწინებს საკუთრებაში პირდაპირ გადასვლას, ანუ ეს არის მოგირავნის დაკმაყოფილების წესი.


იპოთეკა. იგი მსგავსია გირავნობისა, თუმცა განსხვავებაა ობიექტში. მისი ობიექტია უძრავი ქონება. ერთ-ერთი მხარეა იპოთეკარი , ასევე მოვალე, იპოთეკის საგნის მესაკუთრე, მესამე პირები რომელთა ინტერესებსაც შეიძლება ითვალისწინებდეს შეიძლება შეეხოს იპოთეკის გარიგება.
იპოთეკის გარიგების დასადებად აუცილებლია მხარეთა თავისუფალი ნება და მისი გამოხატვა იმ ფარგლებში, რასაც კანონმდებელი გვაძლევს.
იპოთეკა აქცესორული ხასიათისაა, იგი არსებობს მოთხოვნასთან ერთად. გამონაკლისია 286 II მუხლი სამომავლო ან პირობით მოთხოვნასთან დაკავშირებული იპოთეკა.
295 მ. კიდევ ერთხელ მკაფიოდ ჩანს იპოთეკის აქცესორული ხასიათი – იგი თანმდევია, არ არსებობს მოთხოვნა, არ არსებობს იპოთეკა. სამომავლო და პირობითი გარიგების დროს იპოთეკა არსებობს შეთანხმების მომენტიდან, თუმცა იგი ინარჩუნებს აქცესორულ ხასითს.
286 III მუხლი იპოთეკის საგნის შეცვლისას, არ არის აუცილებლი პირადი მოვალის საქმის კურსში ჩაყენება, თუმცა უნდა იცოდეს მესაკუთრემ. იპოთეკის წარმოშობის საკითხი _ საჯარო რეესტრში რეგისტრაციით, ესაა რეგისტრაციის კონსტიტუციური მნიშვნელობა. რეგისტრაციისათვის აუცილებლია მხარეთა შეათანხმება 288-289 მუხლების
კიდევ ერთხელ, იპოთეკის წარმოშობის საფუძველია საჯარო რეესტრში რეგისტრაცია 289 მ, ამჟამად 311 დამატებითი მუხლიდან გამომდინარეობს, რომ აღარაა საჭირო სანოტარო ფორმა.
სიახლეა იპოთეკის მოწმობა _ მოქმედებს მხარეების შეთანხმებით, თუკი იქნება, საჭიროა მისი სანოტარო წესით დამოწმება. დღევანდელი დატვირთვით იპოთეკის მოწმობა ფასიანი ქაღალდის როლს ასრულებს. იპოთეკის მოწმობის რეკვიზიტებია: მხარეების დასახელება, მისამართი, იპოთეკის საგანი, იპოთეკის მოწმობის სარეგისტრაციო კოდი, აგრეთვე ვადა.
იპოთეკის მოწმობის ნამდვილობა მოწმდება საჯარო რეესტრის ბეჭდით. პრეზუმფცია _ ვიდრე არ დადასტურდება საწინააღმდეგო, იპ. მოწმობის ფაქტობრივი მფლობელი ითვლება იპოთეკარად _ 289 მესამე დამატებითი მუხლი.
უზრუნველყოფის მოთხოვნის შესრულება დაიშვება იპ. მოწმობის წარმოდგენისას, როგორც კი ვალდებულება შესრულდება მოწმობა უკან უნდა იქნეს დაბრუნებული.
თუ მოხდა იპოთეკის უზრუნველყოფა მოთხოვნის დათმობა, გადამცემის ხელმოწერა გადაცემაზე _ უნდა დამოწმდეს ნოტარიულად. შესაძლებლია აუქციონზე გასხვისებაც, თუმცა ვინც გაასხვისა მისი ხელმოწერა ნოტარიულად უნდა დამოწმდეს. იპ. მოწმობის გასხვისების აკრძალვა ბათილია. გადაცემის შესახებ გამსხვისებელმა უნდა აცნობოს მოვალეს. შესაძლებლია იპოთეკის მოწმობის ძალადაკარგულად გამოცხადებაც და შესაძლებელია მისი აღდგენა გამოწვევითი წარმოების დროს.
იპოთეკის მოწმობის გაუქმების ორი გზა: როცა ვალდებულება სრულდება და როცა პირი უძრავი ქონების მესაკუთრეს დაუბრუნებს მოწმობას. იპოთეკის მოწმობის გაუქმება უნდა აღირიცხოს საჯარო რეესტრში.
იპოთეკის ფარგლები: საიპოთეკო ურთიერთობა უფლებებს წარმოშობს იმ მოთხოვნაზე, რომელიც უზრუნველყოფილია იპოთეკით. იგი არ ვრცელდება უძრავი ნივთების ნაყოფზე. უძრავი ნივთიდან შესაძლოდ მომდინარე სარგებელზე არ ვრცელდება იპოთეკა, თუ მხარეები სხვა რამეზე არ შეთანხმდებიან. თუ მხარეები შეთანხმდებიან, რომ იპოთეკა ვრცელდება სარგებელზეც, ჩაითვლება იგი ვალის მოთხოვნის ანგარიშში.
იპოთეკით დატვირთული ნივთის მოვლის მოვალეობა. მესაკუთრე ვალდებულია მოუაროს იპ. დატვირთულ ნივთს. ნივთი რჩება რა მესაკუთრესთან, მან მას ისე უნდა მოუაროს, როგორც აქამდე უვლიდა _ რათა საფრთხე არ შუქმნას იპოთეკის მიზნებს. მისი ღირებულება იმდენივე უნდა იყოს რამდენიც იპოთეკის დასაწყისში. ამ ვალდებულების შეუსრულებლობისას კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვის საფრთხის აღკვეთა.
თუ ნივთი დაზღვეულია _ 294 II მუხლი – შესაძლოა არ მოხდეს მესაკუთრისათვის თანხის გადახდა, თუ არსებობს ეჭვი, რომ ეს თანხა შეიძლება არ იყოს გამოყენებული იპოთეკით დატვირთული ნივთის აღსადგენად. შეიძლება ნივთი სასამართლოს ძალით ჩამოერთვას მესაკუთრეს და სამართავად გადაეცეს კრედიტორს (მტკიცების ტვირთი კრედიტორზეა). დათქმა, არ გამოყენების შესახებ იპოთეკის ობიექტის მიმართ არის ბათილი, თუ კანონით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული_ მხარეები ვერაფერზე ვერ შეთანხმდებიან ამ კონკრეტულ მომენტში.
რეალიზაციისას მოვალის თანხმობა საჭირო არ არის. იპოთეკის ფარგლები უძრავი ნივთის ნაყოფზე ვრცელდება იპოთეკის რეალიზაციის ან აუქციონის დროს.
300 III მუხლი _ თუნდაც მთლიანდ არ ფარავდეს ნივთის ღირებულება მოთხოვნას, იგი მაინც დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება, თუ მხარეები სხვა რამეზე არ შეთანხმებულან.
295 მ. უფლების გადაცემა იმ მოთხოვნაზე, რომელიც უზრუნველყოფილია იპოთეკით _ აქცესორულობა _ მოთხოვნისა და იპოთეკის გადაცემა მხოლოდ ერთდროულადა და ერთადაა შესაძლებელი. როცა ხდება იპოთეკის მოწმობის გადაცემა, ეს ნიშნავს მოთხოვნის გადაცემას. იგი ერთ ეგზემპლარად არსებობს და ინახება იპოთეკართან, რასაც ნოტარიულად დამოწმება სჭირდება. მოთხოვნის დათმობის დროს, თუ მოვალემ არაფერი იცოდა, მაშინ შესრულება მას უნდა ათავისუფლებდეს ახალი კრედიტორის წინაშე ვალდებულებისაგნ.
საიპოთეკო ურთიერთობებში სუბიექტთა მოვალეობანი და უფლებები. კლასიკურად ხდება საიპოთეკო ურთიერთობა როცა სახეზეა იპოთეკარი და მოვალე, თუმცა შეიძლება სხვა პირის ქონებაც დაიტვირთოს და იქნებიან სახეზე იპოთეკარი, მოვალე, მესაკუთრე უძრავი ნივთისა და იშვიათად მესამე პირი, რომლის ინტერსებიც ეხება საიპოთეკო ურთიერთობას.
იპოთეკის გაქარწყლება. როცა იპოთეკარი და მესაკუთრე ერთიდაიგივე პირია.
იპოთეკით უზრუნველყოფილი მოთხოვნის დაკმაყოფილების სახეები: პირის საკუთრებაში გადასვლა ან რეალიზაცია 300 მ. საკუთრებაში მხოლოდ მაშინ გადავა, როცა ეს პირდაპირ ხელშეკრულებაშია გათვალისწინებული. მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია, თუნდაც იპოთეკის საგნის ღირებულება არ ფარავდეს მოთხოვნის ღირებულებას თუ მხარეების სხვა რამეზე არ შეთანხმდებიან.
ვალდებულებით სამართალში, როცა იპოთეკის საგანს ემუქრება რაიმე საფრთხე, კრედიტორს შეუძლია ვადამოუსვლელი მოთხოვნის შესრულების მოთხოვნის წამოყენება, ან რეალიზაცია ან საკუთრებაში გადაცემა.
აუქციონზე იპოთეკის საგანი განიხილება როგორც საწესდებო კაპიტალი აუქციონისათვის. აუცილებლია შეტყობინება აუქციონის შესახებ რეესტრში შეყვანილი პირებისათვის. აუქციონი არ შედგება მანამ, სანამ სახეზეა მის წინააღმდეგ შესაგებელი სასამართლოში. იძულებითი აუქციონის გამართვისას ნაყოფი რჩება მის მესაკუთრეს. აუქციონი უქმდება განცხადების უკან გამოტანისას და წყდება თუ აუქციონის გამართვამდე ვალდებულება შესრულდება.
ფასის განსაზღვრა. ძირითადად ფასს როცა ვთავაზობთ, ვითხოვთ გარკვეულ საბანკო გარანტიას.
თუკი მეორე აუქციონზეც არ მოხდება რეალიზაცია, ან საკუთრებაში გადავა, ან გაიმართება მესამე აუქციონი, რომელიც ისე უნდა ჩატარდეს, რომ ნივთი აუცილებლად გაიყიდოს.