მანამდე კი გთავაზობთ საქართველოს საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის ეგიდით მიღებულ კონვენციებში მონაწილეობის შესახებ ინფორმაციას.
Friday, January 20, 2012
Georgia as the Part of International Maritime Treaties
ხშირია შემთხვევა, როდესაც საკმაოდ რთულია მოიძიო ინფორმაცია საქართველოს ამათუიმ კონვენციასთან მიერთების შესახებ. აღნიშნულია განსაკუთრებით საზღვაო სფეროს უკავშირდება, რომელიც უახლოეს მომავალში გამოსწორდება და ყველასათვის ხელმისაწვდომი გახდება დეტალური ინფორმაცია.
მანამდე კი გთავაზობთ საქართველოს საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის ეგიდით მიღებულ კონვენციებში მონაწილეობის შესახებ ინფორმაციას.
მანამდე კი გთავაზობთ საქართველოს საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის ეგიდით მიღებულ კონვენციებში მონაწილეობის შესახებ ინფორმაციას.
TRUMAN PROCLAMATION ON THE CONTINENTAL SHELF
TRUMAN PROCLAMATION ON THE CONTINENTAL SHELF
Proclamation 2667
Policy of the United State with Respect to
the Natural Resources of the Subsoil and
Sea Bed of the Continental Shelf*
WHEREAS the Government of the United States of America, aware of the long range world-wide need for new sources of petroleum and other minerals, holds the view that efforts to discover and make available new supplies of these resources should be encouraged; and
WHEREAS its competent experts are of the opinion that such resources underlie many parts of the continental shelf off the coasts of the United States of America, and that with modem technological progress their utilization is already practicable or will become so at an early date; and
WHEREAS recognized jurisdiction over these resources is required in the interest of., their conservation and prudent utilization when and as development is undertaken; and
WHEREAS it is the view of the Government of the United States that the exercise of jurisdiction over the natural resources of the subsoil and sea bed of the continental shelf by the contiguous nation is reasonable and just, since the effectiveness of measures to utilize or conserve these resources would be contingent upon cooperation and protection from the shore, since the continental shelf may be regarded as an extension of the land-mass of the coastal nation and thus naturally appurtenant to it, since these resources frequently form a seaward extension of a pool or deposit laying within the territory, and since self-protection compels the coastal nation to keep close watch over activities off its shores, which are of the nature necessary for utilization of these resources;
NOW, THEREFORE, I, HARRY S. TRUMAN, President (if the United States of America, do hereby proclaim the following policy of the United States of America with respect to the natural resources of the subsoil I and sea bed of the continental shelf.
Having concern for the urgency of conserving and prudently utilizing its natural resources, the Government of the United States regards the natural resources of the subsoil and sea bed of the continental shelf beneath the high seas but contiguous to the coasts of the United States as appertaining to the United States, subject to its jurisdiction and control. In cases where the continental shelf extends to the shores, of another State, or is shared with an adjacent State, the boundary shall be determined by the United States and the State concerned in accordance with equitable principles. The character as high seas of the waters above the continental shelf and the right to their free and unimpeded navigation are in no way thus affected.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seat of the United States of America to he affixed.
DONE at, the City of Washington this 28th day of September, in the year of our Lord nineteen hundred and forty-five, and of the Independence of the United States of America. the one hundred and seventieth.
HARRY S. TRUMAN
By the President:
DEAN ACHESON,
Acting Secretary of State
*U.S. Department of State, Bulletin, vol. 13, no. 327 (September 30, 1945), p. 485.
Proclamation 2667
Policy of the United State with Respect to
the Natural Resources of the Subsoil and
Sea Bed of the Continental Shelf*
WHEREAS the Government of the United States of America, aware of the long range world-wide need for new sources of petroleum and other minerals, holds the view that efforts to discover and make available new supplies of these resources should be encouraged; and
WHEREAS its competent experts are of the opinion that such resources underlie many parts of the continental shelf off the coasts of the United States of America, and that with modem technological progress their utilization is already practicable or will become so at an early date; and
WHEREAS recognized jurisdiction over these resources is required in the interest of., their conservation and prudent utilization when and as development is undertaken; and
WHEREAS it is the view of the Government of the United States that the exercise of jurisdiction over the natural resources of the subsoil and sea bed of the continental shelf by the contiguous nation is reasonable and just, since the effectiveness of measures to utilize or conserve these resources would be contingent upon cooperation and protection from the shore, since the continental shelf may be regarded as an extension of the land-mass of the coastal nation and thus naturally appurtenant to it, since these resources frequently form a seaward extension of a pool or deposit laying within the territory, and since self-protection compels the coastal nation to keep close watch over activities off its shores, which are of the nature necessary for utilization of these resources;
NOW, THEREFORE, I, HARRY S. TRUMAN, President (if the United States of America, do hereby proclaim the following policy of the United States of America with respect to the natural resources of the subsoil I and sea bed of the continental shelf.
Having concern for the urgency of conserving and prudently utilizing its natural resources, the Government of the United States regards the natural resources of the subsoil and sea bed of the continental shelf beneath the high seas but contiguous to the coasts of the United States as appertaining to the United States, subject to its jurisdiction and control. In cases where the continental shelf extends to the shores, of another State, or is shared with an adjacent State, the boundary shall be determined by the United States and the State concerned in accordance with equitable principles. The character as high seas of the waters above the continental shelf and the right to their free and unimpeded navigation are in no way thus affected.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seat of the United States of America to he affixed.
DONE at, the City of Washington this 28th day of September, in the year of our Lord nineteen hundred and forty-five, and of the Independence of the United States of America. the one hundred and seventieth.
HARRY S. TRUMAN
By the President:
DEAN ACHESON,
Acting Secretary of State
*U.S. Department of State, Bulletin, vol. 13, no. 327 (September 30, 1945), p. 485.
Wednesday, December 29, 2010
საზღვარგარეთის ქვეყნების კონსტიტუციური სამართალი p.1
ა.შ.შ.
1. აშ.შ. კონსტიტუციის მიღება, სტრუქტურა და შესწორების შეტანის წესი
კონსტიტუციური ისტორიის სათავედ უნდა მივიჩნიოთ 1774 წელი, როდესაც ბრიტანეთის ყოფილმა კოლონიამ გამოაცხადა ინტერკონტინენტური კონგრესის შექმნა. ორი წლის შემდეგ 1776 წლის 6 ივლისს, ფილადელფიაში გამოცხადებულ იქნა ამერიკის შეერთებული შტატების დამოუკიდებლობა, სადამფუძნებლო დოკუმენტს წარმოადგენს “Bill of independence” or “declaration of independence”. დეკლარაცია დაწერილ იქნა თომას ჯეფერსონის მიერ, ხოლო ხელმოწერილ იქნა 11 შტატის მიერ. თავდაპირველად შტატებს შორის არსებოდა აზრთა სხვადასხვაობა თუ რომელ პოლიტიკურ სისტემას აირჩევდენენ მმართველობის ფორმად. მხოლოდ 2 შტატს სურდა დიდი ბრიტანეთის მოდელი. 1777 წელს 13-ვე შტატმა ხელი მოაწერა კონფედერაციის მუხლებს, რომელიც ძლაში შევიდა 1781 წლიდან.
კონსტიტუციის ტექსტზე მუშაობდა სამი კომისია: ტერიტორიული, სახელმწიფო სტრუქტურების შესახებ და მარედაქტირებელი კომისია.
ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუცია წარმოადგენს ამერიკის უზენაეს კანონს. იგი წარმოადგენს პირველად სახელმძღვანელოს მმართველობის პრინციპებში, როგორც ფედერალური მთვარობისათვის ასევე შტატის დონეზე.
კონსტიტუცია სისტემური თვალსაზრისით გამოყოფს ხელისუფლების სამ შტოს, ესენია: საკანონმდებლო _ ბიკამერალური კონგრესი, აღმასრულებელი ხელისუფლება _ პრეზიდენტი და სასამართლო ხელისუფლება უზენაესი სასამართლო. კონსტიტუცია სკურპულოზურად განსაზღვრავს თუ სად გადის ზღვარი ხელისუფლების შტოთათვის მინიჭებულ უფელებამოსილებებს შორის. ის წარმოადგენს პირველ და ყველაზე მოკლე კონსტიტუციას თანამედროვე კონსტიტუციური სამართლის ისტორიაში.
ა.შ.შ-ს კონსტიტუციის ტექსტი მიღებულია 1787 წლის 17 სექტემბერს, კონვენტის მიერ, რომელიც შეკრებილი იყო ფილადელიფიაში, პენსილვანიის შტატში. შემდეგ კი რატიფიცირებულ იქნა შტატების მიერ, “in the name of people” ანუ ხალხის სახელით. კონსტიტუციაში შეტანილია 27 შესწორება მათ შორის, კი პირველი შესწორება ცნობილია, როგორც “Bill of Rights” ანუ უფლებათა ბილი.
კონფედერაციის და ურღვევი კავშირის მუხლები ფაქტიურად წარმოადგენდა ა.შ.შ-ს პირველ კონსტიტუციას. შემდგომში კონსტიტუციამ შეცვალა სწორედ ეს კონფედერაციის მუხლები, კონსტიტუციის პირველადი რატიფიცირება მოახდინა 9 შტატმა.
ამერიკის კონსტიტუციის პირველადი ხელნაწერი ვარიანტი, რომელიც შესრულებულია იაკობ შალუსის მიერ ინახება ა.შ.შ-ს ცენტრალურ არქივში.
I. პროექტის შექმნის ისტორია და რატიფიკაციის მოთხოვნები
1786 წლის სექტემბერში 5 შტატის წამომადგენლები შეიკრიბნენ ანაპოლისის კონვენტზე, რათა ემსჯელათ კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვასა და ფედერალური მთავრობის სტრუქტურის სრულყოფისათვის, სადაც მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება მოეწვიათ შტატების წარმომადგნელები ფილადელფიაში (ცნობილია აგრეთვე, როგორც ვირჯინიის გეგმა ). დებატების შემდეგ კონგრესის მიერ მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვის შესახებ შეკრებილიყვნენ 1787 წლის 21 თებერვალს. 12 შტატიდან მხოლოდ ერთი როდაილენდი აღმოჩნდა ამ გადაწყვეტილების მოწინააღმდეგე, საბოლოოდ დადგენილ იქნა გაეგზავნათ დელეგატები კონფედერაციის მუხლების გადასასინჯ კონვენტზე. მაისიდან ივნისის შუა რიცხვებამდე გაუთავებელმა დებატებმა აჩვენა, რომ კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვას აზრი არ ჰქონდა, შესაბამისად შეთანხმდნენ მიეღოთ ახალი დოკუმენტი, რომლის ძალაში შესასვლელად საკმარისი იქნებოდა 13-დან 9 შტატის მიერ ამ დოკუმენტის რატიფიცირება.
II. ფილადელფიის კონვენტის მუშაობა
შეკრების იურიდული საფუძველი: ვირჯინიის გეგმა, რომელიც წარმოადგენდა არაოფიციალურ დოკუმენტს კონვენტისა, რომლის ინიციატორიც გახლდათ ჯეიმს მედისონი.
კონვენტზე მსჯელობისას გამოიკვეთა, რომ შემდეგი საკითხები უმეტესობა შტატებისთვის საერთო იყო:
• ძლიერი ბიკამერალური პარლამენტი;
• სასამართლო ხელისუფლება და მისი განხორციელების გარანტიები;
• აღმასრულებელი ხელისუფლების არჩევა პარლამეტის მიერ
• პარლამენტის უფლება ვეტო დაედო შტატის ნებისმიერ კანონზე.
ალტერნატიული ვარიანტი პარლამენტის დაკომპლექტებისა შემოთავაზებულ იქნა და ცნობილია, როგორც ნიუ-ჯერსის გეგმა, რომლითაც შტატებს ენიჭებოდათ თანაბრი “წონა” პარლამენტის დასაკომპლექტებლად, ამ გეგმას მხარს უჭერდნენ პატარა შტატები. წინააღმდეგობათა გადასალახად შემუშავებულ იქნა ეგ.წ. The Great Compromise, რომელიც გულისხმობდა შემდეგს: კონგრესი წარმოადგენდა ხალხს, სენატი შტატებს, პრეზიდენტი კი აირჩეოდა წარმომადგენელების მიერ წარმომადგენელთა კონვენტზე.
კონვენტზე ვერ იქნა შეთანხმება მიღწეული მონებთან დაკავშირებით, უფრო მეტიც აღნიშნულ საკითხზე დავის გაგრძელბა კონვენტს ჩაშლით ემუქრებოდა, შესაბამისად კონსტიტუციაში ჩაიწერა 4 პირობა, რომელთაგან უმთავრესი იყო ის, რომ 20 წლის განმავლობაში მოხდებოდა მონობის ფაქტის კონკლუდენტური აღიარება და გამოცხადაა მორატორიუმი ამ საკითხის განხილვაზე.
III. კონსტიტუციის სტრუქტურა
პრეამბულა
როგორც მას ამერიკაში უწოდებენ “მიზანთა განცხადება”. პრეამბულა არ ანიჭებს ფედერალურ მთვარობას რაიმე განსაკუთრებულ უფლებამოსილებას, თუმცა არც ზღუდავს ასეთის დაშვების შესაძლებლობას მიზნების ფარგლებში. პრეამბულა, თუკი მას ასე ვუწოდებთ, აცხადებს რომ ფედერალურ ხელისუფლებას არ გააჩნია მასში გამოთმქული მიზნების საწინააღმდეგო პოლიტიკის გატარების უფლება. სიტყვები we people ანუ ჩვენ ხალხი, წარმოადგენს უდიდეს მონაპოვარს ამერიკელი ხალხისა, რომელიც ასახავს ხალხის უზენაეს როლს ქვეყნის ცხოვრებაში. ამ გამონათქვამთან დაკავშირებით, უფლებათა ბილის ოპონენტები ავითარებდნენ შემდეგ მოსაზრებას, რომ აღარ იყო საჭირო კიდევ უფრო დაკონკრეტება და დაშლა ამ ცნებისა, ვინაიდან სიტყვები “ჩვენ ხალხი” უკვე თავისთავდ მიუთითებდა ხალხის როლზე ქვეყნის ცხოვრებაში.
ძირითადი მიზნები:
“უფრო სრულყოფილი კავშირის შექმნა, მართლმსაჯულების დამკვიდრება, შინაგანი სიმშვიდისა და ერთიანი თავდაცვის უზრუნველყოფა, საყოველთაო კეთილდღეობა და საყოველთაო მადლის ხელშეწყობა...”
მუხლი I.
საკანონმდებლო ხელისუფლება: წარმოდგენილი მუხლის მიზანია მოწესრიგოს საკანონმდებლო ხელისუფლების სტრუქტურა და საქმიანობის წესი, აგრეთვე დეფინირება გაუკეთოს მის უფლებამოსილებებს. პარლამენტი ამერიკაში ბიკამერალურია, ანუ მოიცავს ქვედა პალატას – კონგრესის სახით და ზედა პალატას სენატის სახით.
ცენზები საკანონმდებლო ხელისუფლებისათვის: კონგრესმენი უნდა იყოს მინიმუმ 25 წლის, 7 წელი ამერიკის მოქალაქე და ბოლო სამი წელი მუდმივად უნდა ცხოვრობდეს იმ შტატში რომლის წარმომადგენლადაც მას ირჩევენ. სენატორი უნდა იყოს მინიმუმ 30 წლის, უნდა იყოს ამერიკის მოქალაქე 9 წელი და უნდა ცხოვრობდეს იმ შტატში, რომელსაც წარმოადგენს.
1-ლი მუხლის I ნაწილი, საკანონმდებლო ხელისუფლებას ანიჭებს კონგრესს, რომელიც უნდა შედგებოდეს ზედა და ქვედა პალატებისაგან.
ბიკამერალური მოწყობის ძირითადი მიზეზებია: ა) ტერიტორიული მოწყობის ფედერაციული მოდელი. ქვედა პალატა შედგება 435 კონგრესმენისგან, დაახლოებით 600,000 კაცზე ერთი კონგრესმენი მოდის. ზედა პალატის ფორმირება ხდება შტატების მიერ დადგენილი კანონმდებლობით. ყოველ შტატს ჰყავს 2 წარმომადგენელი. სულ 100 სენატორი; ბ) ნაკლებ შეცდომას უშვებს ორი პალატა; გ) ინტერესთა დივერსიფიკაცია ანუ ქვედა პალატაში ძირითადად პოლიტიკური პარტიები, ხოლო ზედა პალატაში ეგ.წ. მაჟორიატრული სისტემა. ქვედა პალატა აირჩევა 2 წლით, ზედა კი 6 წლით.
ქვედა პალატა ჰყავს სპიკერი, რომელიც არჩევისთანავე ხდება ნეიტრალური ფიგურა, მის უშუალო დისკრეციაში შედის სხდომის წარმართვა, სიტყვის მიცემა და ა.შ. ხმას აძლევს მხოლოდ ხმების გაყოფის შემთხვევაში.
ზედა პალატას ხელმძღვანელობს ვიცე-პრეზიდენტი, მაგრამ იგი რეალურად არ იღებს მონაწილეობას, აქაც ხმების გაყოფის შემთხვევაში აძლევს ხმას. სენატი ვიცე-პრეზიდენტის არ ყოფნის გამო, 1 წლით ირჩევს პრო-ტემპორე თავმჯდომარეს.
პალატები თანასწორუფლებიანია. კანონის პროექტი იხილება ორივე პალატაში. თუკი ორივე პალატა თანხმდება მაშინ კანონის პროექტი მოწონებული სახით გადადის თეთრ სახლში, სადაც მას თუ საწინააღმდეგო არ აქვს, ხელს აწერს პრეზიდენტი.
მაგრამ თუკი მოხდა და სახეზეა ორი მაქო, ანუ პალატების მიერ ერთმანეთის კანონპროექტის დაწუნებისა, მაშინ იქმნება შემთანხმებელი კომისია..
ქვედა პალატაში იქმნება 32 მუდმივი კომისია, ზედაში 17. აღსანიშნია, რომ ამერიკაში ფრაქციის ინსტიტუტი არ არსებობს.
აქვეა გამოსაყოფი ლობისტთა ჯგუფები, რომლებიც ითვლებიან დამკვიდრებული შეხედულების მიხედვით პარლამენტის სტრუქტურულ ნაწილებად. მაგ: სომხური ლობო, ებრაული ლობი და ა.შ.
მუხლი II.
აღმასრულებელი ხელისუფლება. აღწერს აღმსარულებელი ხელისუფლებას. აყალიბებს მის ძირითად სამოქმედო პრინციპებს. ვინაიდან ამერიკის შეერთებული შატატების პრეზიდენტი არსად არაა მოხსენიებული, როგორც სახელმწიფოს მეთაური მას ვერ ვუწოდებთ ასე, იგი მთავრობის მეთაურია, რომელიც ასრულებს სახელმწიფო მეთაურის ზოგიერთ მოვალეობას.
ცენზები: მინიმუმ 35 წლის, დაბადებით ამერიკის მოქალაქე და არა ნატურალიზებული, ბოლო 14 წელი უნდა ცხოვრობდეს ამერიკის ტერიტორიაზე. აღნიშნული მოთხოვნები ვრცელდება ვიცე-პრეზიდენტზეც, თუმცა აქ ერთი შეზღუდვა ემატება პრეზიდენტი და ვიცე-პრეზიდენტი არ შეიძლება იყვნენ თანაშტატელები.
გარდა ზემოთხენებულისა ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუცია კიდევ ერთ სპეციფიურ მომენტს ასახავს, პრეზიდენტის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების ვერ ან არ შესრულებისას არა ახალი საპრეზიდენტო არჩევნები ინიშნება, არამედ ვიცე-პრეზიდენტი იკავებს მის ადგილს და უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე ასრულებს პრეზიდენტის ყველა ფუნქციას, აღნიშნული მოწესრიგებულია 25-ე შესწორებით.
აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ა.შ.შ-ს ვიცე-პრეზიდენტი ამავე დროს არის სენატის თავმჯდომარეც.
მთავარი ორგანო აღმასრულებლი ხელისუფლებისა არის სახელმწიფო სამდივნო. ცენტრალური აპარატი პრეზიდენტისა განთავსებულია თეთრ სახლში და მას ეწოდება – აღმასრულებელი სამმართველო. პრეზიდენტს არ გააჩნია საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება. იგი უგზავნის პარლამეტს “საინიციატივო ბიულეტენს.”
მუხლი III. სასამართლო ხელისუფლება.
ამერიკის სასამართლო სისტემა:
სამართლის წყაროებია:
• კონსტიტუციური სამართალი
– ა.შ.შ.-ს კონსტიტუცია
– შტატის კონსტიტუცია
• შესაძლოა ანიჭებდეს ცენტრალურ
კონსტიტუციაზე მეტ უფლებას, თუმცა არა ნაკლებს
• მაგალითად ერთსქესიანთა ქორწინება
მასაჩუსეტსში
– სასამართლო პრაქტიკა
• სტატუტური სამართალი
– კონგრესი
– შტატის კანონმდებლობა
– ადგილობრივი თვითმმართველობა
• ადმინისტრაციული სამართალი
– ფედერალური კომუნიკაციების კომისია - Fედერალ ჩომმუნიცატიონს ჩომმისსიონ
სისხლის და სამოქალაქო სამართალი
• სისხლის სამართალი = ქმედებები საზოგადოების წინააღმდეგ
• სამოქალაქო = ბრალი ფიზიკური პირებისადმი მიმართულ ქმედებებებში
სამოქალაქო სამართლის მოქმედების სფერო
• ხელშეკრულებები
• ზიანი
უზენაესი სასამართლო
• უკანასკნელი სიტყვა ამერიკის კონსტიტუციურ კონტროლზე
• იღებს საქმეებს წარმოებაში წრიტ ოფ ცერტიორარი — მნიშვნელობის მიხედვით
• მხოლოდ 4 მოსამართლის ხმაა საჭირო ცხრიდან გადაწყვეტილების მისაღებად
• უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე ამავდროულად არის ფედერალური სასამართლო სისტემის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი
სასამართლოს იურისდიქციის სახეები
• გეოგრაფიული
• საგნობრივი განსჯადობა
აპელაცია
• “განსჯადი დავები”
– სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას მსგავსი დავების მიხედვით
– გამონაკლისი: მასაჩუსეტსის უზენაეს სასამართლოს აქვს მრჩეველთა მოსაზრების გაზიარების უფლება
• სააპელაციო სასამართლო ვერ განიხილავს ხელახლა ერთიდაიგივე დავას შემდეგ შემთხვევებზე:
– იყო თუ არა სამართალი სწორად გამოყენებული.
– არის თუ არა კანონი კონსტიტუციური.
– ვიწრო საქმეთა წრეზე შეუძლია აპელაციას დაუბრუნოს საქმე ქვედა ინსტანციას.
• მოსამართლეები ვალდებულნი არიან გაჰყვნენ პრეცედენტს:
– თუ მსგავს საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებული აქვს მასზე რანგით მაღალ სასამართლოს
– შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას სხვა საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილებაც
– შტატები ვალდებულნი არიან მიჰყვნენ ერთმანეთის გადაწყვეტილებებს
პრეზიდენტის არჩევის წესი
მნიშვნელოვანი ფაქტები და გარემოებები:
საპრეზიდენტო არჩევნები აშშ-ში ტარდება ნოემბრის პირველი ორშაბათის შემდეგ სამშაბათს. მაგ: სამშაბათი, 4 ნოემბერი 2008. ტარდება ყოველ 4 წელიწადში ერთხელ, ტარდება 1792 წლიდან. ამერიკის პრეზიდენტის და ვიცეპრეზიდენტის არჩევნები არაპირდაპირია; ეს ნიშნავს, რომ ჯერ ამომრჩევლები ხმას აძლევენ წარმომადგენლებს; შემდეგ წარმომადგენლები ხმას აძლევენ პრეზიდენტს და ვიცეპრეზიდენტს;
წარმომადგენლები არიან წარმომადგენელთა კოლეგიის წევრები;
წარმომადგენელთა კოლეგიაში შედის 538 დელეგატი, ყველა შტატს ჰყავს განსხვავებული რიცხვი დელეგატებისა.
დემოკრატები V. რესპუბლიკელები
დემოკრატები:
• უდიდესი პოლიტიკური პარტია აშშ-ში
• 72 მლნ. ამომრჩევლით
• დაარსებულია თომას ჯეფერსონის მიერ, რომელმაც დაწერა დამოუკიდებლობის დეკლარაცია.
• ეს პარტია მემარცხენეა ანუ ლიბერალი.
•
რესპუბლიკელები:
• ცნობილია აგრეთვე როგორც დიდი მოხუცი პარტია
• 55 მლნ. უჭერს მხარს
• რესპუბლიკური პარტიის ისტორია იწყება აბრაამ ლინკოლნის არჩევიდან, 1860 წ.
• უკავია მემარჯვენე პოზიცია
ფორმალურად არის 3 საფეხური:
1. კანდიდატად დასახელება
2. კონვენტი
3. არჩევნები
1. აშ.შ. კონსტიტუციის მიღება, სტრუქტურა და შესწორების შეტანის წესი
კონსტიტუციური ისტორიის სათავედ უნდა მივიჩნიოთ 1774 წელი, როდესაც ბრიტანეთის ყოფილმა კოლონიამ გამოაცხადა ინტერკონტინენტური კონგრესის შექმნა. ორი წლის შემდეგ 1776 წლის 6 ივლისს, ფილადელფიაში გამოცხადებულ იქნა ამერიკის შეერთებული შტატების დამოუკიდებლობა, სადამფუძნებლო დოკუმენტს წარმოადგენს “Bill of independence” or “declaration of independence”. დეკლარაცია დაწერილ იქნა თომას ჯეფერსონის მიერ, ხოლო ხელმოწერილ იქნა 11 შტატის მიერ. თავდაპირველად შტატებს შორის არსებოდა აზრთა სხვადასხვაობა თუ რომელ პოლიტიკურ სისტემას აირჩევდენენ მმართველობის ფორმად. მხოლოდ 2 შტატს სურდა დიდი ბრიტანეთის მოდელი. 1777 წელს 13-ვე შტატმა ხელი მოაწერა კონფედერაციის მუხლებს, რომელიც ძლაში შევიდა 1781 წლიდან.
კონსტიტუციის ტექსტზე მუშაობდა სამი კომისია: ტერიტორიული, სახელმწიფო სტრუქტურების შესახებ და მარედაქტირებელი კომისია.
ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუცია წარმოადგენს ამერიკის უზენაეს კანონს. იგი წარმოადგენს პირველად სახელმძღვანელოს მმართველობის პრინციპებში, როგორც ფედერალური მთვარობისათვის ასევე შტატის დონეზე.
კონსტიტუცია სისტემური თვალსაზრისით გამოყოფს ხელისუფლების სამ შტოს, ესენია: საკანონმდებლო _ ბიკამერალური კონგრესი, აღმასრულებელი ხელისუფლება _ პრეზიდენტი და სასამართლო ხელისუფლება უზენაესი სასამართლო. კონსტიტუცია სკურპულოზურად განსაზღვრავს თუ სად გადის ზღვარი ხელისუფლების შტოთათვის მინიჭებულ უფელებამოსილებებს შორის. ის წარმოადგენს პირველ და ყველაზე მოკლე კონსტიტუციას თანამედროვე კონსტიტუციური სამართლის ისტორიაში.
ა.შ.შ-ს კონსტიტუციის ტექსტი მიღებულია 1787 წლის 17 სექტემბერს, კონვენტის მიერ, რომელიც შეკრებილი იყო ფილადელიფიაში, პენსილვანიის შტატში. შემდეგ კი რატიფიცირებულ იქნა შტატების მიერ, “in the name of people” ანუ ხალხის სახელით. კონსტიტუციაში შეტანილია 27 შესწორება მათ შორის, კი პირველი შესწორება ცნობილია, როგორც “Bill of Rights” ანუ უფლებათა ბილი.
კონფედერაციის და ურღვევი კავშირის მუხლები ფაქტიურად წარმოადგენდა ა.შ.შ-ს პირველ კონსტიტუციას. შემდგომში კონსტიტუციამ შეცვალა სწორედ ეს კონფედერაციის მუხლები, კონსტიტუციის პირველადი რატიფიცირება მოახდინა 9 შტატმა.
ამერიკის კონსტიტუციის პირველადი ხელნაწერი ვარიანტი, რომელიც შესრულებულია იაკობ შალუსის მიერ ინახება ა.შ.შ-ს ცენტრალურ არქივში.
I. პროექტის შექმნის ისტორია და რატიფიკაციის მოთხოვნები
1786 წლის სექტემბერში 5 შტატის წამომადგენლები შეიკრიბნენ ანაპოლისის კონვენტზე, რათა ემსჯელათ კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვასა და ფედერალური მთავრობის სტრუქტურის სრულყოფისათვის, სადაც მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება მოეწვიათ შტატების წარმომადგნელები ფილადელფიაში (ცნობილია აგრეთვე, როგორც ვირჯინიის გეგმა ). დებატების შემდეგ კონგრესის მიერ მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვის შესახებ შეკრებილიყვნენ 1787 წლის 21 თებერვალს. 12 შტატიდან მხოლოდ ერთი როდაილენდი აღმოჩნდა ამ გადაწყვეტილების მოწინააღმდეგე, საბოლოოდ დადგენილ იქნა გაეგზავნათ დელეგატები კონფედერაციის მუხლების გადასასინჯ კონვენტზე. მაისიდან ივნისის შუა რიცხვებამდე გაუთავებელმა დებატებმა აჩვენა, რომ კონფედერაციის მუხლების გადასინჯვას აზრი არ ჰქონდა, შესაბამისად შეთანხმდნენ მიეღოთ ახალი დოკუმენტი, რომლის ძალაში შესასვლელად საკმარისი იქნებოდა 13-დან 9 შტატის მიერ ამ დოკუმენტის რატიფიცირება.
II. ფილადელფიის კონვენტის მუშაობა
შეკრების იურიდული საფუძველი: ვირჯინიის გეგმა, რომელიც წარმოადგენდა არაოფიციალურ დოკუმენტს კონვენტისა, რომლის ინიციატორიც გახლდათ ჯეიმს მედისონი.
კონვენტზე მსჯელობისას გამოიკვეთა, რომ შემდეგი საკითხები უმეტესობა შტატებისთვის საერთო იყო:
• ძლიერი ბიკამერალური პარლამენტი;
• სასამართლო ხელისუფლება და მისი განხორციელების გარანტიები;
• აღმასრულებელი ხელისუფლების არჩევა პარლამეტის მიერ
• პარლამენტის უფლება ვეტო დაედო შტატის ნებისმიერ კანონზე.
ალტერნატიული ვარიანტი პარლამენტის დაკომპლექტებისა შემოთავაზებულ იქნა და ცნობილია, როგორც ნიუ-ჯერსის გეგმა, რომლითაც შტატებს ენიჭებოდათ თანაბრი “წონა” პარლამენტის დასაკომპლექტებლად, ამ გეგმას მხარს უჭერდნენ პატარა შტატები. წინააღმდეგობათა გადასალახად შემუშავებულ იქნა ეგ.წ. The Great Compromise, რომელიც გულისხმობდა შემდეგს: კონგრესი წარმოადგენდა ხალხს, სენატი შტატებს, პრეზიდენტი კი აირჩეოდა წარმომადგენელების მიერ წარმომადგენელთა კონვენტზე.
კონვენტზე ვერ იქნა შეთანხმება მიღწეული მონებთან დაკავშირებით, უფრო მეტიც აღნიშნულ საკითხზე დავის გაგრძელბა კონვენტს ჩაშლით ემუქრებოდა, შესაბამისად კონსტიტუციაში ჩაიწერა 4 პირობა, რომელთაგან უმთავრესი იყო ის, რომ 20 წლის განმავლობაში მოხდებოდა მონობის ფაქტის კონკლუდენტური აღიარება და გამოცხადაა მორატორიუმი ამ საკითხის განხილვაზე.
III. კონსტიტუციის სტრუქტურა
პრეამბულა
როგორც მას ამერიკაში უწოდებენ “მიზანთა განცხადება”. პრეამბულა არ ანიჭებს ფედერალურ მთვარობას რაიმე განსაკუთრებულ უფლებამოსილებას, თუმცა არც ზღუდავს ასეთის დაშვების შესაძლებლობას მიზნების ფარგლებში. პრეამბულა, თუკი მას ასე ვუწოდებთ, აცხადებს რომ ფედერალურ ხელისუფლებას არ გააჩნია მასში გამოთმქული მიზნების საწინააღმდეგო პოლიტიკის გატარების უფლება. სიტყვები we people ანუ ჩვენ ხალხი, წარმოადგენს უდიდეს მონაპოვარს ამერიკელი ხალხისა, რომელიც ასახავს ხალხის უზენაეს როლს ქვეყნის ცხოვრებაში. ამ გამონათქვამთან დაკავშირებით, უფლებათა ბილის ოპონენტები ავითარებდნენ შემდეგ მოსაზრებას, რომ აღარ იყო საჭირო კიდევ უფრო დაკონკრეტება და დაშლა ამ ცნებისა, ვინაიდან სიტყვები “ჩვენ ხალხი” უკვე თავისთავდ მიუთითებდა ხალხის როლზე ქვეყნის ცხოვრებაში.
ძირითადი მიზნები:
“უფრო სრულყოფილი კავშირის შექმნა, მართლმსაჯულების დამკვიდრება, შინაგანი სიმშვიდისა და ერთიანი თავდაცვის უზრუნველყოფა, საყოველთაო კეთილდღეობა და საყოველთაო მადლის ხელშეწყობა...”
მუხლი I.
საკანონმდებლო ხელისუფლება: წარმოდგენილი მუხლის მიზანია მოწესრიგოს საკანონმდებლო ხელისუფლების სტრუქტურა და საქმიანობის წესი, აგრეთვე დეფინირება გაუკეთოს მის უფლებამოსილებებს. პარლამენტი ამერიკაში ბიკამერალურია, ანუ მოიცავს ქვედა პალატას – კონგრესის სახით და ზედა პალატას სენატის სახით.
ცენზები საკანონმდებლო ხელისუფლებისათვის: კონგრესმენი უნდა იყოს მინიმუმ 25 წლის, 7 წელი ამერიკის მოქალაქე და ბოლო სამი წელი მუდმივად უნდა ცხოვრობდეს იმ შტატში რომლის წარმომადგენლადაც მას ირჩევენ. სენატორი უნდა იყოს მინიმუმ 30 წლის, უნდა იყოს ამერიკის მოქალაქე 9 წელი და უნდა ცხოვრობდეს იმ შტატში, რომელსაც წარმოადგენს.
1-ლი მუხლის I ნაწილი, საკანონმდებლო ხელისუფლებას ანიჭებს კონგრესს, რომელიც უნდა შედგებოდეს ზედა და ქვედა პალატებისაგან.
ბიკამერალური მოწყობის ძირითადი მიზეზებია: ა) ტერიტორიული მოწყობის ფედერაციული მოდელი. ქვედა პალატა შედგება 435 კონგრესმენისგან, დაახლოებით 600,000 კაცზე ერთი კონგრესმენი მოდის. ზედა პალატის ფორმირება ხდება შტატების მიერ დადგენილი კანონმდებლობით. ყოველ შტატს ჰყავს 2 წარმომადგენელი. სულ 100 სენატორი; ბ) ნაკლებ შეცდომას უშვებს ორი პალატა; გ) ინტერესთა დივერსიფიკაცია ანუ ქვედა პალატაში ძირითადად პოლიტიკური პარტიები, ხოლო ზედა პალატაში ეგ.წ. მაჟორიატრული სისტემა. ქვედა პალატა აირჩევა 2 წლით, ზედა კი 6 წლით.
ქვედა პალატა ჰყავს სპიკერი, რომელიც არჩევისთანავე ხდება ნეიტრალური ფიგურა, მის უშუალო დისკრეციაში შედის სხდომის წარმართვა, სიტყვის მიცემა და ა.შ. ხმას აძლევს მხოლოდ ხმების გაყოფის შემთხვევაში.
ზედა პალატას ხელმძღვანელობს ვიცე-პრეზიდენტი, მაგრამ იგი რეალურად არ იღებს მონაწილეობას, აქაც ხმების გაყოფის შემთხვევაში აძლევს ხმას. სენატი ვიცე-პრეზიდენტის არ ყოფნის გამო, 1 წლით ირჩევს პრო-ტემპორე თავმჯდომარეს.
პალატები თანასწორუფლებიანია. კანონის პროექტი იხილება ორივე პალატაში. თუკი ორივე პალატა თანხმდება მაშინ კანონის პროექტი მოწონებული სახით გადადის თეთრ სახლში, სადაც მას თუ საწინააღმდეგო არ აქვს, ხელს აწერს პრეზიდენტი.
მაგრამ თუკი მოხდა და სახეზეა ორი მაქო, ანუ პალატების მიერ ერთმანეთის კანონპროექტის დაწუნებისა, მაშინ იქმნება შემთანხმებელი კომისია..
ქვედა პალატაში იქმნება 32 მუდმივი კომისია, ზედაში 17. აღსანიშნია, რომ ამერიკაში ფრაქციის ინსტიტუტი არ არსებობს.
აქვეა გამოსაყოფი ლობისტთა ჯგუფები, რომლებიც ითვლებიან დამკვიდრებული შეხედულების მიხედვით პარლამენტის სტრუქტურულ ნაწილებად. მაგ: სომხური ლობო, ებრაული ლობი და ა.შ.
მუხლი II.
აღმასრულებელი ხელისუფლება. აღწერს აღმსარულებელი ხელისუფლებას. აყალიბებს მის ძირითად სამოქმედო პრინციპებს. ვინაიდან ამერიკის შეერთებული შატატების პრეზიდენტი არსად არაა მოხსენიებული, როგორც სახელმწიფოს მეთაური მას ვერ ვუწოდებთ ასე, იგი მთავრობის მეთაურია, რომელიც ასრულებს სახელმწიფო მეთაურის ზოგიერთ მოვალეობას.
ცენზები: მინიმუმ 35 წლის, დაბადებით ამერიკის მოქალაქე და არა ნატურალიზებული, ბოლო 14 წელი უნდა ცხოვრობდეს ამერიკის ტერიტორიაზე. აღნიშნული მოთხოვნები ვრცელდება ვიცე-პრეზიდენტზეც, თუმცა აქ ერთი შეზღუდვა ემატება პრეზიდენტი და ვიცე-პრეზიდენტი არ შეიძლება იყვნენ თანაშტატელები.
გარდა ზემოთხენებულისა ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუცია კიდევ ერთ სპეციფიურ მომენტს ასახავს, პრეზიდენტის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების ვერ ან არ შესრულებისას არა ახალი საპრეზიდენტო არჩევნები ინიშნება, არამედ ვიცე-პრეზიდენტი იკავებს მის ადგილს და უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე ასრულებს პრეზიდენტის ყველა ფუნქციას, აღნიშნული მოწესრიგებულია 25-ე შესწორებით.
აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ა.შ.შ-ს ვიცე-პრეზიდენტი ამავე დროს არის სენატის თავმჯდომარეც.
მთავარი ორგანო აღმასრულებლი ხელისუფლებისა არის სახელმწიფო სამდივნო. ცენტრალური აპარატი პრეზიდენტისა განთავსებულია თეთრ სახლში და მას ეწოდება – აღმასრულებელი სამმართველო. პრეზიდენტს არ გააჩნია საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება. იგი უგზავნის პარლამეტს “საინიციატივო ბიულეტენს.”
მუხლი III. სასამართლო ხელისუფლება.
ამერიკის სასამართლო სისტემა:
სამართლის წყაროებია:
• კონსტიტუციური სამართალი
– ა.შ.შ.-ს კონსტიტუცია
– შტატის კონსტიტუცია
• შესაძლოა ანიჭებდეს ცენტრალურ
კონსტიტუციაზე მეტ უფლებას, თუმცა არა ნაკლებს
• მაგალითად ერთსქესიანთა ქორწინება
მასაჩუსეტსში
– სასამართლო პრაქტიკა
• სტატუტური სამართალი
– კონგრესი
– შტატის კანონმდებლობა
– ადგილობრივი თვითმმართველობა
• ადმინისტრაციული სამართალი
– ფედერალური კომუნიკაციების კომისია - Fედერალ ჩომმუნიცატიონს ჩომმისსიონ
სისხლის და სამოქალაქო სამართალი
• სისხლის სამართალი = ქმედებები საზოგადოების წინააღმდეგ
• სამოქალაქო = ბრალი ფიზიკური პირებისადმი მიმართულ ქმედებებებში
სამოქალაქო სამართლის მოქმედების სფერო
• ხელშეკრულებები
• ზიანი
უზენაესი სასამართლო
• უკანასკნელი სიტყვა ამერიკის კონსტიტუციურ კონტროლზე
• იღებს საქმეებს წარმოებაში წრიტ ოფ ცერტიორარი — მნიშვნელობის მიხედვით
• მხოლოდ 4 მოსამართლის ხმაა საჭირო ცხრიდან გადაწყვეტილების მისაღებად
• უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე ამავდროულად არის ფედერალური სასამართლო სისტემის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი
სასამართლოს იურისდიქციის სახეები
• გეოგრაფიული
• საგნობრივი განსჯადობა
აპელაცია
• “განსჯადი დავები”
– სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას მსგავსი დავების მიხედვით
– გამონაკლისი: მასაჩუსეტსის უზენაეს სასამართლოს აქვს მრჩეველთა მოსაზრების გაზიარების უფლება
• სააპელაციო სასამართლო ვერ განიხილავს ხელახლა ერთიდაიგივე დავას შემდეგ შემთხვევებზე:
– იყო თუ არა სამართალი სწორად გამოყენებული.
– არის თუ არა კანონი კონსტიტუციური.
– ვიწრო საქმეთა წრეზე შეუძლია აპელაციას დაუბრუნოს საქმე ქვედა ინსტანციას.
• მოსამართლეები ვალდებულნი არიან გაჰყვნენ პრეცედენტს:
– თუ მსგავს საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებული აქვს მასზე რანგით მაღალ სასამართლოს
– შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას სხვა საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილებაც
– შტატები ვალდებულნი არიან მიჰყვნენ ერთმანეთის გადაწყვეტილებებს
პრეზიდენტის არჩევის წესი
მნიშვნელოვანი ფაქტები და გარემოებები:
საპრეზიდენტო არჩევნები აშშ-ში ტარდება ნოემბრის პირველი ორშაბათის შემდეგ სამშაბათს. მაგ: სამშაბათი, 4 ნოემბერი 2008. ტარდება ყოველ 4 წელიწადში ერთხელ, ტარდება 1792 წლიდან. ამერიკის პრეზიდენტის და ვიცეპრეზიდენტის არჩევნები არაპირდაპირია; ეს ნიშნავს, რომ ჯერ ამომრჩევლები ხმას აძლევენ წარმომადგენლებს; შემდეგ წარმომადგენლები ხმას აძლევენ პრეზიდენტს და ვიცეპრეზიდენტს;
წარმომადგენლები არიან წარმომადგენელთა კოლეგიის წევრები;
წარმომადგენელთა კოლეგიაში შედის 538 დელეგატი, ყველა შტატს ჰყავს განსხვავებული რიცხვი დელეგატებისა.
დემოკრატები V. რესპუბლიკელები
დემოკრატები:
• უდიდესი პოლიტიკური პარტია აშშ-ში
• 72 მლნ. ამომრჩევლით
• დაარსებულია თომას ჯეფერსონის მიერ, რომელმაც დაწერა დამოუკიდებლობის დეკლარაცია.
• ეს პარტია მემარცხენეა ანუ ლიბერალი.
•
რესპუბლიკელები:
• ცნობილია აგრეთვე როგორც დიდი მოხუცი პარტია
• 55 მლნ. უჭერს მხარს
• რესპუბლიკური პარტიის ისტორია იწყება აბრაამ ლინკოლნის არჩევიდან, 1860 წ.
• უკავია მემარჯვენე პოზიცია
ფორმალურად არის 3 საფეხური:
1. კანდიდატად დასახელება
2. კონვენტი
3. არჩევნები
Saturday, December 4, 2010
Russia waged covert war on Georgia starting in '04
Russia waged a covert war against Georgia that included missile attacks, arms shipments to anti-government rebels and car bombings since 2004, a newly disclosed U.S. Embassy cable says.
Among the secret war operations were a 2007 helicopter gunship attack on the headquarters of a pro-government group in the Georgian province of Abkhazia, and the murder of Georgian police officers in the town of Gori. Known inside the Russian security services as "active measures," the tactics employed against Georgia included political disinformation campaigns, industrial sabotage and assassinations.
"The variety and extent of the active measures suggests the deeper goal is turning Georgia from its Euroatlantic orientation back into the Russian fold," said the cable, signed by the U.S. ambassador to Georgia, John Tefft.
The July 20, 2007, cable, labeled "confidential," was written nearly one year before Russian military forces invaded Georgia, and raised questions about President Obama's reset policy with Russia. The White House has limited its opposition to Russia's bullying of former Soviet republics like Georgia to public statements. In the interim, the administration has touted an arms control treaty and Russian cooperation at the United Nations as evidence of better cooperation between the two cold war rivals.
Privately, however, several secret cables made public by the website WikiLeaks reveal that senior U.S. officials hold Russia's government and its policies in low regard.
The cable dealing with the Russian-Georgian conflict sheds particular light on the origins of the 2008 war. At the time, some international observers accused Georgian President Mikheil Saakashvili of provoking Russia, and sparking the war. Russian troops today remain in the Georgian provinces of Abkhazia and South Ossetia.
But the cable shows that at least the U.S. ambassador in Tblisi believed Russia was conducting a war of its own against Georgia.
In an interview, Giga Bokeria, Georgia's national security adviser, declined to comment on the cable.
However, he told The Washington Times that Russia's covert war against his country has been under way since Georgia's independence in 1991, and that the campaign intensified in 2004 when the pro-West Mr. Saakashvili became president.
A spokesman for the Russian Embassy in Washington, Yevgeniy Khorishko, declined to discuss the cable. But he said there was no proof that Russia had engaged in any covert actions inside Georgia and that the allegations were false.
The cable begins by describing the May 11, 2007, attack on the provincial government in exile for the province of Abkhazia. Abkhazia is home to a Russian population that has in the past said it would like to be part of Russia and not Georgia. Many ethnic Georgians were forced to flee Abkhazia in the 2008 war.
"UN investigators have told us privately that they agree with the Georgians that only Russia could have launched the attack, noting that while the final written report does not directly assign blame, 'any reasonable person' would conclude from it that Russia was responsible," the cable said.
At the time, the Russian government officials claimed their radar were not working during the time of the attack and could therefore not provide the United Nations any information.
"It was an attack from helicopters and from the ground on civilian infrastructure," Mr. Bokeria said. "The evidence was overwhelming that these helicopters were Russian."
Mr. Khorishko, however, said, "As I remember the situation in 2007, the Georgian side could never produce evidence that this was a Russian attack, these are pure allegations and speculations."
The cable also describes a car bomb attack in Gori in 2005. The attack prompted Georgia's ministry of internal affairs to arrest in 2006 a ring of spies from Russia's military intelligence known as the GRU.
The cable disclosed the U.S. suspicion that Russian intelligence was behind two simultaneous explosions on the Georgian-Russian pipeline on Jan. 22, 2006. Later in the same day another explosion took out a high voltage line based in Russia that supplied Georgia with electricity.
"There was no response from the Russian government for four days," Mr. Bokeria said. "For one week in 2005 Georgia was left with no gas and electricity from Russia, causing shortages. We believe this was an act of Russian sabotage."
Mr. Khorishko, the Russian embassy spokesman, said allegations that Russia was behind the sabotage are false.
The cable also said Russia has shipped Grad artillery rockets to the provincial government in South Ossetia, which it described as closer to Moscow than the provincial government in Abkhazia.
Mr. Tefft wrote in an introduction to the cable that Russian policy in Georgia is as follows: "The cumulative weight of the evidence of the last few years suggests that the Russians are aggressively playing a high-stakes, covert game, and they consider few if any holds barred."
Mr. Khorishko said, however, that his country had only benign intentions and did not seek to destabilize Georgia.
http://www.washingtontimes.com/news/2010/dec/2/russia-waged-covert-war-on-georgia-starting-in-04/
Among the secret war operations were a 2007 helicopter gunship attack on the headquarters of a pro-government group in the Georgian province of Abkhazia, and the murder of Georgian police officers in the town of Gori. Known inside the Russian security services as "active measures," the tactics employed against Georgia included political disinformation campaigns, industrial sabotage and assassinations.
"The variety and extent of the active measures suggests the deeper goal is turning Georgia from its Euroatlantic orientation back into the Russian fold," said the cable, signed by the U.S. ambassador to Georgia, John Tefft.
The July 20, 2007, cable, labeled "confidential," was written nearly one year before Russian military forces invaded Georgia, and raised questions about President Obama's reset policy with Russia. The White House has limited its opposition to Russia's bullying of former Soviet republics like Georgia to public statements. In the interim, the administration has touted an arms control treaty and Russian cooperation at the United Nations as evidence of better cooperation between the two cold war rivals.
Privately, however, several secret cables made public by the website WikiLeaks reveal that senior U.S. officials hold Russia's government and its policies in low regard.
The cable dealing with the Russian-Georgian conflict sheds particular light on the origins of the 2008 war. At the time, some international observers accused Georgian President Mikheil Saakashvili of provoking Russia, and sparking the war. Russian troops today remain in the Georgian provinces of Abkhazia and South Ossetia.
But the cable shows that at least the U.S. ambassador in Tblisi believed Russia was conducting a war of its own against Georgia.
In an interview, Giga Bokeria, Georgia's national security adviser, declined to comment on the cable.
However, he told The Washington Times that Russia's covert war against his country has been under way since Georgia's independence in 1991, and that the campaign intensified in 2004 when the pro-West Mr. Saakashvili became president.
A spokesman for the Russian Embassy in Washington, Yevgeniy Khorishko, declined to discuss the cable. But he said there was no proof that Russia had engaged in any covert actions inside Georgia and that the allegations were false.
The cable begins by describing the May 11, 2007, attack on the provincial government in exile for the province of Abkhazia. Abkhazia is home to a Russian population that has in the past said it would like to be part of Russia and not Georgia. Many ethnic Georgians were forced to flee Abkhazia in the 2008 war.
"UN investigators have told us privately that they agree with the Georgians that only Russia could have launched the attack, noting that while the final written report does not directly assign blame, 'any reasonable person' would conclude from it that Russia was responsible," the cable said.
At the time, the Russian government officials claimed their radar were not working during the time of the attack and could therefore not provide the United Nations any information.
"It was an attack from helicopters and from the ground on civilian infrastructure," Mr. Bokeria said. "The evidence was overwhelming that these helicopters were Russian."
Mr. Khorishko, however, said, "As I remember the situation in 2007, the Georgian side could never produce evidence that this was a Russian attack, these are pure allegations and speculations."
The cable also describes a car bomb attack in Gori in 2005. The attack prompted Georgia's ministry of internal affairs to arrest in 2006 a ring of spies from Russia's military intelligence known as the GRU.
The cable disclosed the U.S. suspicion that Russian intelligence was behind two simultaneous explosions on the Georgian-Russian pipeline on Jan. 22, 2006. Later in the same day another explosion took out a high voltage line based in Russia that supplied Georgia with electricity.
"There was no response from the Russian government for four days," Mr. Bokeria said. "For one week in 2005 Georgia was left with no gas and electricity from Russia, causing shortages. We believe this was an act of Russian sabotage."
Mr. Khorishko, the Russian embassy spokesman, said allegations that Russia was behind the sabotage are false.
The cable also said Russia has shipped Grad artillery rockets to the provincial government in South Ossetia, which it described as closer to Moscow than the provincial government in Abkhazia.
Mr. Tefft wrote in an introduction to the cable that Russian policy in Georgia is as follows: "The cumulative weight of the evidence of the last few years suggests that the Russians are aggressively playing a high-stakes, covert game, and they consider few if any holds barred."
Mr. Khorishko said, however, that his country had only benign intentions and did not seek to destabilize Georgia.
http://www.washingtontimes.com/news/2010/dec/2/russia-waged-covert-war-on-georgia-starting-in-04/
Thursday, October 14, 2010
“გაეროს 1982 წლის საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის, გაეროს წესდების 51-ე მუხლით განმტკიცებული თავდაცვის უფლების და კაროლინის პრინციპების შედარება”
I. შესავალი
2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ, შეერთებულმა შტატებმა სამართლიანად დაიწყო ძალზედ აგრესიული პოლიტიკის გატარება მასობრივი განადგურების იარაღის წინააღმდეგ. შავი ბაზარი, საერთაშორისო ვაჭრობის ნიღაბს ამოფარებული ხშირად იყენებს სავაჭრო გემებს და ამით იგი ერთგვარად საფრთხეს უქმნის ნაოსნობის თავისუფლებას და ზოგადად, ზღვის თავისუფლებას. ყოველდღიურად დაახლოებით 15 მილიარდი მომწამვლელ ნივთიერებიანი კონტეინერი გადაიზიდება მსოფლიოს პორტებში, მსოფლიო ვაჭრობის 90% კი ზღვაზე მოდის. ამავე დროს, ტერორისტული ქსელები ან ფლობენ ან აკონტროლებენ სავაჭრო გემებს. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ალ-ქაიდა ფლობს ათეულობით გემს. ამერიკის შეერთებული შტატები, როგორც მსოფლიოში უდიდესი სამხედრო ფლოტის მქონე სახელმწიფო მოქმედებს როგორც გარანტორი, რათა აღკვეთოს მასობრივი განადგურების იარაღის ტრანზიტი.
სამწუხაროდ, საერთაშორისო საზღვაო ჩვეულებითი სამართალი აბსოლუტურად უპირისპირდება ამ იდეას. როგორც აღინიშნა ლოტუსის საქმეზე 1927 წელს, გემები ღია ზღვაში არ ექვემედებარებიან არცერთი სახელწმიფოს იურისდიქციას გარდა მათი დროშის სახელმწიფოს იურისდიქციისა. ტრადიციულად, სახელმწიფოები შეუვალად ეკიდებიან საკუთარი დროშის ქვეშ მცურავი გემზე სუვერენიტეტს და იურისდიქციას. არაერთი შეიარაღებული კონფილიქტიც დაწყებულა სხვა სახელმწიფოს გემის დაკავების გამო. მეტიც, გაეროს 1982 წლის საერთაშორისო საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის 92-ე მუხლი (შემდგომში 1982 წლის კონვენცია) ცალსახად მხოლოდ დროშის სახელმწიფოს იურისდიქციას აღიარებს ღია ზღვაში. უფრო სპეციალურია 1982 წლის კონვენციის 110-ე მუხლი, რომელიც აწესებს გამონაკლისს ზოგადი წესიდან: “სამხედრო ხომალდი, რომელიც შემთხვევით შეხვდება უცხო გემს ღია ზღვაში ... არ არის უფლებამოსილი ავიდეს გემზე” თუკი არ არსებობს დასაბუთებული ეჭვი, რომ გემი არის მეკობრე, მონობით ვაჭრობს, აწარმოებს აკრძალულ რადიოგადაცემებს ან არის დროშის არ მქონე. დარწმუნების შემდეგ, რომ გემი არ ეწევა მეკობრეობას, ან არ არის მონათა ვაჭრობაში ჩართული, თუმცა მასზე აღმოჩნდება მასობრივი განადგურების იარაღი, გემზე ასვლა ვერ დარეგულირდება 1982 წლის კონვენციით განსაზღვრული წესებით. მიუხედავად ამერიკის შეერთებული შტატების ბრალდების დასაბუთებულობისა, დღევანდელი საკანონმდებლო დანაწესები არ გვაძლევს დასახელებული საფუძვლით უცხო სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი გემის ბორტზე გადასვლის უფლებას. უფრო მეტიც, აღნიშნული ფაქტი ჩაითვლება ნებისმიერ შემთხვევაში უკანონოდ.
გამოსავლის ძიებაში, აშშ მიუბრუნდა იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა სისტემას, რომელსაც აფუძნებს 1982 წლის კონვენცია. აშშ-მ ბუშის ადმინისტრაციის მიერ 2003 წლის ეგ.წ. Proliferation Security Initiative (PSI) გამოქვეყნების შემდეგ დადო მრავალი ორმხრივი ხელშეკრულება, რომლითაც პანამამ, ლიბერიამ და მარშალის კუნძულებმა ამერიკის შეერთებულ შტატებს დართეს ნება მათი დროშის ქვეშ მცურავ გემების შესამოწმებლად. აღნიშნული წარმატებული ხელშეკრულებების გაფორმების შემდეგ აშშ-ს ფლოტს მიეცა საშუალება მსოფლიოში მოძრავი გემების 50%ზე განეხორციელებინა კონტროლი ღია ზღვაში. PSI-ს შედეგი ჯერ-ჯერობით ერთი გემია დაკავებული BBC China, გერმანული გემი, რომელსაც გადაჰქონდა ცენტროფაგები ლიბიის ბირთვული პროგრამისათვის.
კანონიერი ასვლა გემზე PSI-ის მიხედვით შეზღუდულია სახელმწიფოთა თანაქმედებით, რამდენადაც ძირითადი ბირთვული სახელმწიფოები არ არიან აღნიშნული პროგრამის წევრი. ინდოეთი და პაკისტანი არ მიერთებიან აღნიშნულ ინიციატივას, უფრო მეტიც, ორივე სახელმწიფო დიდ წინააღმდეგობას წევს მათი ბითვული პროგრამების გარედან გაკონტროლების ნებისმიერ მცდელობაზე. ჩრდილოეთ კორეამ კი PSI-ის უწოდა “გამოუცხადებელი საზღვაო ბლოკადა” და ირანთან დადო ხელშეკრულება იარაღის დამზადებასა და გადაზიდვაზე.
მეტიც, ირანიც და ჩრდილოეთ კორეაც აწვდიან იარაღს ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს და ისლამისტ რადიკალებს. 2002 წლის იანვარში, ისრაელის საზღვაო ძალებმა დააკავა გემი და გამოაცხადა, რომ ამ გემზე, რომელიც ირანის სახელმწიფოს ეკუთვნოდა იყო იარაღი, რომელიც განკუთვნილი იყო ან პალესტინელი ტერორისტებისათვის ან ჰეზბოლასთვის. მსგავსად ამ ფაქტისა, ცენტრალურმა სადაზვერვო ბიურომ 2002 წელს შეიტყო, რომ ჩრდილოეთ კორეის კუთვნილი გემი სო სან-ი გადაზიდავდა არაბეთის ზღვაში ქიმიურ ნივთიერებებს. მყიდველის დაუდგენლობის გამო, შესაბამისად მიმღების პორტის დადგენლობის გამოც, უახლოეს პარტნიორ სახელმწიფოს ესპანეთს ეთხოვა გემზე ასვლა და მისი შემოწმება. როგორც შემდგომში გაირკვა, ტვირთი განკუთვნილი იყო იემენისათვის, აშშ-ს უახლოესი მოკავშირისათვის და აღნიშნული ტვირთი გადაცემულ იქნა. 2007 წლის სექტემბერში ჩრდილოეთ კორეელები შევიდნენ სირიის უდაბნოში, რათა დაემუშავებინათ იარაღის საიდუმლოს საცავი. სიტუაცია იმდენად გამწვავდა, რომ ისრაელის საჰაერო ძალებმა დაბომბეს აღნიშნული ადგილი, ვინაიდან დადგინდა, რომ ჩრდილოეთ კორეელები ეხმარებოდნენ სირიას ბირთვული პროგრამის წარმოებაში.
მოკლედ, PSI ნათლად უჩვენებს, რომ აშშ-ს მთავრობა თამაშობს საკმაოდ დიდ როლს მასობრივი განადგურების იარაღის წინააღმდეგ ბრძოლაში. პრაქტიკამ დაადასტურა, რომ ყველაზე აგრესიული ბირთვული სახელმწიფოები არ არიან აღნიშნული პროგრამის წევრი და ძალზედ უარყოფითად რეაგირებენ ნებისმიერი მათი სუვრენიტეტის შეზღუდვაზე.
საფრთხეების გათვალისწინებით, ამერიკის მთავრობა აღნიშნავს, რომ ამერიკული საზღვაო ძალები ფლობენ კანონიერ უფლებას გააჩერონ უცხო სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი გემები, რომლებიც ეჭვმიტანილნი არიან მასობრივი განადგურების იარაღის ან მისი დამზადების საშუალებათა ტრანსპორტირებაში. 2003 წელს, ამერიკის მთავრობამ ოფიციალურად გამოაცხადა, რომ NonState Actor-ებისათვის მასობრივი განადგურების იარაღის გადატანის შემთხვევებზე, ამერიკა აამოქმედებდა საკუთარ ბერკეტებს დამრღვევი გემის მიმართ ეჭვის დონეზეც: “თუკი ჩვენ გვეყოლება ისეთი შეუდარებელი სადაზვერვო სისტემა, რომ ეჭვი დასაბუთებული იქნება პირველივე შეტყობისთანავე, ამერიკა გემის ბორტზე დაუყოვნებლივ მოახდენს ასვლას და მის დაკავებას.” ამ შემთხვევაში ამერიკის მთავრობა იმოქმედებს გაეროს წესდების 51-ე მუხლით თავდაცვის შესახებ.
მაგრამ, აშშ-ს მთავრობას არასოდეს შემოუთავაზებია 51-ე მუხლის გამოყენების გამართლება ყველა შემთხვევაში ეჭვმიტანილი გემების გაჩერების დროს. რადგან, 51-ე მუხლი მოითხოვს განმარტებისას სისტემური თვალსაზრისით 2 კუთხით განხილვას, ერთია “თავდაცვის წარუვალი უფლება” და “თუკი სამხედრო თავდასხმა განხორციელდა” და მეორე, იმის დემონსტრირება, რომ ლოგიკურად და ისტორიულად აღნიშნული ხვდება დასახელებული პარამეტრების მოქმედების ქვეშ.
1. თავდაცვის წარუვალი უფლება და კაროლინის პრინციპები
ისტორიული ანტიპათია თავდაცვის თაობაზე, მოდის ჯერ კიდევ ბრიტანეთსა და ამერიკას შორის 1837 წელს მომხდარი კაროლინის ინციდენტიდან.
1837 წელს კანადა გამოვიდა ბრიტანეთის კონტროლიდან. რამდენიმე მეამბოხე კანადელი ლიდერი ამაზდებდა რამოდენიმე ათას ნიუ-იორკელს მათ დასახმარებლად. დეკემბრის 13-ში, ხსენებულმა მეამბოხეებმა დაიკავეს კუნძული ნეივი, რომელსაც ფლობდა ბრიტანეთი ნიაგარის მდინარეში. ორი კვირის შემდგომ, 29 დეკემბერს, მეამბოხეებმა ბრიტანულ გემს გაუხსნეს ცეცხლი ამერიკული გემიდან _ კაროლინი, რომელიც იმავე დღესვე ამერიკის პორტში შევიდა. ბრიტანელი ჯარისკაცებით რამდენიმე ნავით იმავე ღამესვე თავს დაესხა ამერიკის პორტში მდგარ გემს კაროლინს. გემის კაპიტნის ჩვენების მიხედვით, იგი იმყოფებოდა გემზე 70-80 კაცის თანხლებით. რომელთაც დაუყოვნებლივ გახსენს ცეცხლი. ორი ამერიკელი დაიღუპა. საბოლოო ჯამში კი ცეცხლწაკიდებული დეზორიენტირებული გემი მთლიანად შთანთქა ნიაგარის ჩანჩქერმა.
ამერიკის სახელმწიფოს მიმართვაზე, ბრიტანეთის მინისტრის პასუხში აღნიშნულია, რომ სხვა ყველა გარემოების გათვალისწინებით, თავდაცვის უფლება ამართლებდა ნავების კოლონის ქმედებას. ამერიკამ საპასუხოდ დააკავა ბრიტანელი ჯარისკაცი მკვლელობისა და გემის დაწვისათვის. ამერიკის სახელმწიფო მდივინის პასუხში ცალსახადაა მითითებული, რომ თავდაცვა ნიშნავს მდგომარეობას, როდესაც არ გაქვს სხვა გამოსავალი გარდა ძალის გამოყენებისა, ინგლისელთა პასუხი კი პორტში მდგომარე გემზე ცალსახად არ ჯდებოდა მათივე მოხმობილ თავდაცვის ცნებაში.
ლორდმა აშბურტონმა განაცხადა: “ამერიკის ხელისუფლებამ დაარღვია საერთაშორისო სამართალი, როდესაც მან ამბოხებულებს გაუწია დახმარება, აღნიშნული მის უმოქმედობაში გამოიხატებოდა მისი კუთვნილი გემის მეამბოხეთა მხარეს ბრძოლაში თვალის დახუჭვისას. გემის დაწვა წარმოადგენდა დარღვევას, ვინაიდან გემის საბოლოო გადარჩენა ნაიაგარის სწრაფი დინების გამო ყოველმხრივ გამორიცხული იყო. საბოლოოდ, ამერიკულ გემს არ მიეცა შანსი გადარჩენისათვის, მათ შორის დანებების პირობებით.”
ა. კაროლინის პრინციპი და 51-ე მუხლი
კაროლინის შემთხვევამ ჩამოაყალიბა თავდაცვის ორი აუცილებელი ელემენტი: აუცილებლობა და პროპორციულობა. აუცილებლობა გულისხმობს, რომ საფრთხე უნდა იყოს: “იმწუთიერი, გამოუვალი და აღარ უნდა ტოვებდეს შანსს მშვიდობიანი მოლაპარაკებებისათვის.” პროპორციულობა ნიშნავს, რომ “არაფერი მიზაშეუწონელი ან ზედმეტი” არ უნდა იქნეს გამოყენებული, ქმედება უნდა იზღუდებოდეს უკიდურესი აუცილებლობით.
კაროლინაზე თავდასხმიდან წლების შემდეგ, ეს პრინციპები ფართოდ იქნა განხილული და ადაპტირებული თავდაცვასთან დაკავშირებულ ჩვეულებებში. გაეროს წესდების 51-ე მუხლში 1945 წელს პირდაპირ იქნა ინკორპორირებული კაროლინის საქმის დასკვნები. 1945 წლის შემდეგ სახელმწიფოები განაგრძობენ მსჯელობას თავდაცვის აუცილებლობაზე და პროპორციულობაზე. 1947 წელს ნიურნბერგის სამხედრო ტრიბუნალმა ცალსახად განმარტა: “პრევენციული მოქმედება უცხო ტერიტორიაზე გამართლებულია მხოლოდ თავდაცვის აუცილებელი და გამოუვალი ვითარებისას. არჩევანის არ დატოვება ნიშნავს დროის არ ქონას დავის მშვიდობიანი მოგვარებისათვის.” 1994 წლის სან რემოს სახელმძღვანელო პრინციპები ზღვაზე შეიარაღებული კონფლიქტის წარმოებისას ცალსახად მიუთითებს, რომ “აუცილებლობის და პროპორციულობის პრინციპი” მისი შეზღუდვებით, წარმოადგენს თავდაცვის უშუალო ნაწილს.
51-ე მუხლის კონტექსტში, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ აგრეთვე მიუთითა აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპზე. ნიკარაგუის საქმეზე, სასამართლომ განაცხადა, რომ მიუხედავად 51-ე მუხლის ნაკლოვანებისა “თავდაცვის უფლებაზე უფრო სპეციფიური წესი” იზღუდება აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპით. ეს უკანასკნელი კი განმტკიცებულია აგრეთვე, საერთაშორისო ჩვეულებით სამართალში. 1996 წელს Iჩჟ-მ ცალსახად მიუთითა, რომ აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპი, საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლიდან გამომდინარე: “შეესაბამება წესდების 51-ე მუხლს, მიუხედავად ძალის გამოყენების აზრობრივი დატვირთვისა.”
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კაროლინის პრინციპს ცალსახად შეიცავს წესდების 51-ე მუხლი.
ბ. უცხო დროშის ქვეშ მცურავი გემის დაკავება კაროლინის პრინციპის მიხედვით
საერთაშორისო სამართალში თავდაცვის ასპექტზე საუბრისას, აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპი იძენს ძალზედ დიდ მნიშვნელობას. ჩვენ მოცემულ შემთხვევაში ვამტკიცებთ, რომ “კაროლინის პრინციპი” იმ უცხო გემის დაკავება, რომელიც ნონ-სტატე აცტორ-ებისათვის მასობრივი განადგურების იარაღის გადატანით არის დაკავებული, არის თავდაცვის უფლების განხორციელება.
პირველ რიგში, გემის ბორტზე ასვლა უნდა იყოს, აუცილებლობით განპირობებული. ბრიტანეთი საკმაოდ წარმატებით ამტკიცებდა, რომ კაროლინის გაჩერება, წარმოადგენდა “უკიდურეს აუცილებლობას” იმ კონტექსტში, რომ მან კუნძულზე გადასხა მოხალისე მებრძოლები და მცირე შეიარაღება. თუკი ფაქტობრივად შევადარებთ ბიოლოგიურ იარაღს, ატომურ ბომბს ან ქიმიურ იარაღს: “მათი გამოყენების შემთხვევაში, სხვა არეულობის მოდელები უბრალოდ აღარ იარსებებენ.” მასშტაბების თვალსაზრისი კი დროისა და ტექონოლოგიების განვითარების მიხედვით იცვლება.
უკიდურესი აუცილებლობა მოთხოვნაა კაროლინის პრინციპის შესაბამისად. გემის გაჩერებაც უნდა წარმოადგენდეს ასეთი აუცილებლობის ერთ-ერთ შემთხვევას, თუკი გემი მასობრივი განადგურების იარაღის გადამზიდია პორტში, სადაც დიდი რაოდენობის მოსახლეობაა ღია ზღვა საფრთხის პირდაპირი წყარო გამოდის.
პროპორციულობა _ კაროლინის საქმეზე, დიდმა ბრიტანეთმა რამდენიმე მოხალისის გადასხმის გამო ნეივის კუნძულზე, განახორციელა ქმედება, რომელიც მოიცავდა სხვა სახელმწიფოს სუვერენულ ტერიტორიაზე გემის დაწვას და ეკიპაჟის წევრების სიცოცხლისათვის საფრთხის შექმნას. ფაქტია ამერიკის შეერთებული შტატების ქმედება ღია ზღვაში უფრო დიდი საფრთხის აღსაკვეთად, საერთოდ არ მოიცავს არცერთი სახელმწიფოს პორტში შესვლას და იქ ოპერაციის ჩატარებას ან მითუმეტეს გემების დაწვას. თუკი დესტრუქციული ქმედება, ისეთი როგორიც იყო კაროლინზე თავდასხმა განხორციელდა უცხო მიწაზე, უფრო ნაკლები დესტრუქციული აქტი უფრო პატარა შედეგით ხელყოფს სამიზნის სუვერენიტეტს ღია ზღვაში. ბირთვული იარაღის საქმეზე Iჩჟ-მ განაცხადა, ბირთვული პროვოკაციის შემთხვევაში ბირთვული პასუხი იქნებოდა ლეგიტიმური. კონვენციური საზღვაო შეიარაღების გამოყენება მასობრივი განადგურების იარაღით განხორცილებელი პროვოკაციისას აგრეთვე უნდა იყოს პროპორციული.
შესაბამისად, სუვერენიტეტის ხელყოფის მიზნის გარეშე გემის გაჩერება და იარაღის კონფისკაცია წარმოადგენს კაროლინის პრინციპის შესაბამის და 51-ე მუხლით გათვალისწინებულ ქმედებას.
II. დასკვნა
აშშ-ს მცდელობა დაამყაროს წესრიგი საერთაშორისო სამართლით “უკონტროლო” ტერიტორიებზე, ცალსახად მისასალმებელი ფაქტია, მთავარია სახელმწიფოებმა რაიმე გზა გამონახონ სათანამშრომლოდ.
ალბათ ირონიულადაც კი ჟღერს, თუმცა უმრავლესი საერთაშორისო ხელშეკრულების ის ნაწილი, რომელიც “თანაქმედების” ვალდებულებას უწესებს სახელმწიფოებს ფაქტიურად არცერთი არ არის შეთანხმებული. ან უკეთეს შემთხვევაში ძალაში.
ამერიკის როლი კიდევ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, ეგ.წ. “სოფტ ლაწ” ჩამოყალიბების პროცესში, როდესაც სახელმწიფოებს სამართლებრივი გადაწყვეტილებები პოლიტიკური მოლაპარაკებების გზით უყალიბდებათ.
***
1 During a debate between President George W. Bush and Senator John Kerry in 2004, they agreed that terrorist networks in possession of WMD posed the greatest potential danger to the United States. Steven Komarow, Candidates’ Terrorism Policies Differ Very Little, USA TODAY, Nov. 1, 2004, at A11; Commission on Presidential Debates, 2004 Debate Transcript, The First Kerry-Bush Presidential Debate (Sept. 30, 2004), at http://www.debates.org/pages/ trans2004a.html. Anti-proliferation has continued to be a key goal of the Bush administration, culminating in an agreement with North Korea made in February and October of 2007; whether that agreement will succeed remains open for debate as of October 2008. See generally Associated Press, U.S. Nuclear Envoy Meets North Korean Counterpart, N.Y. TIMES, Feb. 20, 2008, at A6.
2 See Michael A. Becker, The Shifting Public Order of the Oceans: Freedom of Navigation and the Interdiction of Ships at Sea, 46 HARV. INT’L L.J. 131, 145 (2005).
3 Piracy, statelessness, and self-defense are some of the very limited exceptions to ships’ freedom from foreign interference on the high seas. See S.S. Lotus (Fr. v. Turk.), 1927 P.C.I.J. (ser. A) No. 10, at 25 (Sept. 1927), reprinted in WOLFGANG G. FRIEDMANN ET AL., CASES AND MATERIALS ON INTERNATIONAL LAW 42, 49 (1969); see also Carl S. Fitzgerald, The Right of Self-Defense in International Law 17 (Apr. 1960) (unpublished LL.M. thesis, Judge Advocate General’s Legal Center and School, United States Army) (on file at Morris Law Library, University of Virginia).
4 Mark R. Shulman, The Proliferation Security Initiative and the Evolution of the Law on the Use of Force, 28 HOUS. J. INT’L L. 771, 803–04 (2006).
5 United Nations Convention on the Law of the Sea art. 92, Dec. 10, 1982, 1833 U.N.T.S. 397, available at http://www.un.org/Depts/los/convention_agreements/texts/unclos/part7.htm.
6 Id. art. 110.
7 See Samuel E. Logan, The Proliferation Security Initiative: Navigating the Legal Challenges, 14 J. TRANSNAT’L L. & POL’Y 253, 268 (2005).
8 The PSI is also a broader statement of principles against proliferation of and trafficking in nuclear and other weapons. Jack I. Garvey, The International Institutional Imperative for Countering the Spread of Weapons of Mass Destruction: Assessing the Proliferation Security Initiative, 10 J. CONFLICT & SECURITY L. 125, 126–29 (2005).
9 Id. at 128 n.11; Logan, supra note 7, at 273.
10 Germany is a party to the PSI. U.S. Dep’t of State, Proliferation Security Initiative Participants (Oct. 6, 2008), at http://www.state.gov/t/isn/c19310.htm.
11 See David E. Sanger, U.S. and Russia Will Police Potential Nuclear Terrorists, N.Y. TIMES, July 15, 2006, at A8.
12 Id.
13 Shulman, supra note 4, at 804.
14 See Logan, supra note 7, at 273; see also Parisa Hafezi, Iran says atomic drive brings
powers “to their knees,” REUTERS, Feb. 20, 2008, at http://www.reuters.com/article/worldnews/
15 William Safire, Op-Ed., Bush’s Stumble: The So San Affair, N.Y. TIMES, Dec. 19, 2002, at A39.
16 See Mark Mazzetti & Helene Cooper, An Israeli Strike on Syria Kindles Debate in theU.S., N.Y. TIMES, Oct. 10, 2007, at A1.
17 Michael Byers, Policing the High Seas: The Proliferation Security Initiative, 98 AM. J.INT’L L. 526, 545 (2004).
18 Garvey, supra note 8, at 134.
19 Nations tend to act first and justify later in order to act surprised if their justifications are not accepted by other states. See, e.g., Michael T. Wawrzycki, The Waning Power of Shared Sovereignty in International Law: The Evolving Effect of U.S. Hegemony, 14 TUL. J. INT’L & COMP.
L. 579, 605–09 (2006).
20 R.Y. Jennings, The Caroline and McLeod Cases, 32 AM. J. INT’L L. 82, 84 (1938) (quoting the captain’s deposition before Congress).
21 Id. at 83–84.
22 U.S. Secretary of State John Forsyth demanded redress in a letter dated January 5, 1838. Letter from John Forsyth, U.S. Sec’y of State, to Henry Fox, British Minister (Jan. 5, 1838). The response from British Minister Henry Fox came on February 6 and dismissed the claim generally, without lengthy consideration. Jennings, supra note 22, at 85 (citing Letter from Henry Fox, British
Minster, to John Forsyth, U.S. Sec’y of State (Feb. 6, 1838)).
23 Id. at 89.
24 Id. at 90. This argument was Lord Ashburton’s most dubious. Likely, it was quite obvious where the ship was docked. Id. at 90 n.23.
25 Some scholars have attempted to add other factors to the mix, such as “reasonableness” and “immediacy.” It appears that none of these have caught on; after all, reasonableness is easily subsumed in proportionality, and immediacy is a part of the “instant and overwhelming necessity.” But see YORAM DINSTEIN, WAR, AGGRESSION, AND SELF-DEFENCE 209 (4th ed. 2005);
Uri Shoham, The Israeli Aerial Raid Upon the Iraqi Nuclear Reactor and the Right of Self-Defense, 109 MIL. L. REV. 191, 193 (1985).
26 Jennings, supra note 22, at 89 (citing Letter from Daniel Webster, U.S. Sec’y of State, to Lord Ashburton, British Plenipotentiary (July 27, 1848)).
27 Id.
28 See Jane Gilliland Dalton, The United States National Security Strategy: Yesterday, Today,and Tomorrow, 52 NAVAL L. REV. 60, 70–71 (2005). Parties cited the Caroline principles in the Mary Lowell case in 1879, the Fur Seal arbitration in 1893, and the Kelly case in 1930.
29 See, e.g., Oscar Schachter, In Defense of International Rules on the Use of Force, 53 U. CHI. L. REV. 113, 120 (1986); Holly S.G. Coffey, Peacetime Reprisals Under Article 51: An Argument for Legal Legitimacy in Cases of Terrorism 34 (Apr. 1997) (unpublished LL.M. thesis, Judge Advocate General’s Legal Center and School, United States Army)
30 Shoham, supra note 31, at 196 n.28.
31 SAN REMO MANUAL ON INTERNATIONAL LAW APPLICABLE TO ARMED CONFLICTS AT SEA pt. 1, § 2
32 Military and Paramilitary Activities (Nicar. v. U.S.), 1986 I.C.J. 14, 94 (June 27).
33 Legality of Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, 1996 I.C.J. 226, 245 (July 8). This opinion is also discussed in DINSTEIN, supra note 31, at 209 and in THOMAS M. FRANCK, RECOURSE TO FORCE: STATE ACTION AGAINST THREATS AND ARMED ATTACKS 98 (2002). Professor Yoram Dinstein adds that necessity and proportionality were again affirmed by the Court in 2003. DINSTEIN, supra note 31, at 209; see also Oil Platforms (Iran v. U.S.), 2003 I.C.J. 161, 198–99.
34 See, e.g., FRANCK, supra note 40, at 67 n.82; 1 OPPENHEIM’S INTERNATIONAL LAW 420 (Robert Jennings & Arthur Watts eds., 9th ed. 1992); MALCOLM N. SHAW, INTERNATIONAL LAW 1025 (5th ed. 2003); Shoham, supra note 31, at 192–93; Jeffry S. Brady, Legal Bases for the Use of Force Against International Terrorism: The U.S. Paradigm of Humanitarian Self-Defense 16–17 (Apr. 1999)
35 A number of modern scholars share this view held by the British government. See, e.g., Jennings, supra note 22, at 89–90.
36 Becker, supra note 2, at 224.
37 See Thomas E. Donahue Jr., Self-Defense and Freedom of the Seas 19 (Apr. 1964) (on file at Morris Law Library, University of Virginia). Lieutenant Donahue points out that Church v. Hubbart, 6 U.S. (2 Cranch) 187, 234–35 (1804), applies self-defense principles to the high seas. Donahue, supra, at 19.
38 Threat or Use of Nuclear Weapons, 1996 I.C.J. at 245. For a similar implication, that anticipatory self-defense could conceivably be justified by unambiguous evidence of an impending, highly destructive attack, see IAN BROWNLIE, INTERNATIONAL LAW AND THE USE OF FORCE BY STATES 259 (Oxford Univ. Press 1981)
2001 წლის 11 სექტემბრის შემდეგ, შეერთებულმა შტატებმა სამართლიანად დაიწყო ძალზედ აგრესიული პოლიტიკის გატარება მასობრივი განადგურების იარაღის წინააღმდეგ. შავი ბაზარი, საერთაშორისო ვაჭრობის ნიღაბს ამოფარებული ხშირად იყენებს სავაჭრო გემებს და ამით იგი ერთგვარად საფრთხეს უქმნის ნაოსნობის თავისუფლებას და ზოგადად, ზღვის თავისუფლებას. ყოველდღიურად დაახლოებით 15 მილიარდი მომწამვლელ ნივთიერებიანი კონტეინერი გადაიზიდება მსოფლიოს პორტებში, მსოფლიო ვაჭრობის 90% კი ზღვაზე მოდის. ამავე დროს, ტერორისტული ქსელები ან ფლობენ ან აკონტროლებენ სავაჭრო გემებს. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ალ-ქაიდა ფლობს ათეულობით გემს. ამერიკის შეერთებული შტატები, როგორც მსოფლიოში უდიდესი სამხედრო ფლოტის მქონე სახელმწიფო მოქმედებს როგორც გარანტორი, რათა აღკვეთოს მასობრივი განადგურების იარაღის ტრანზიტი.
სამწუხაროდ, საერთაშორისო საზღვაო ჩვეულებითი სამართალი აბსოლუტურად უპირისპირდება ამ იდეას. როგორც აღინიშნა ლოტუსის საქმეზე 1927 წელს, გემები ღია ზღვაში არ ექვემედებარებიან არცერთი სახელწმიფოს იურისდიქციას გარდა მათი დროშის სახელმწიფოს იურისდიქციისა. ტრადიციულად, სახელმწიფოები შეუვალად ეკიდებიან საკუთარი დროშის ქვეშ მცურავი გემზე სუვერენიტეტს და იურისდიქციას. არაერთი შეიარაღებული კონფილიქტიც დაწყებულა სხვა სახელმწიფოს გემის დაკავების გამო. მეტიც, გაეროს 1982 წლის საერთაშორისო საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის 92-ე მუხლი (შემდგომში 1982 წლის კონვენცია) ცალსახად მხოლოდ დროშის სახელმწიფოს იურისდიქციას აღიარებს ღია ზღვაში. უფრო სპეციალურია 1982 წლის კონვენციის 110-ე მუხლი, რომელიც აწესებს გამონაკლისს ზოგადი წესიდან: “სამხედრო ხომალდი, რომელიც შემთხვევით შეხვდება უცხო გემს ღია ზღვაში ... არ არის უფლებამოსილი ავიდეს გემზე” თუკი არ არსებობს დასაბუთებული ეჭვი, რომ გემი არის მეკობრე, მონობით ვაჭრობს, აწარმოებს აკრძალულ რადიოგადაცემებს ან არის დროშის არ მქონე. დარწმუნების შემდეგ, რომ გემი არ ეწევა მეკობრეობას, ან არ არის მონათა ვაჭრობაში ჩართული, თუმცა მასზე აღმოჩნდება მასობრივი განადგურების იარაღი, გემზე ასვლა ვერ დარეგულირდება 1982 წლის კონვენციით განსაზღვრული წესებით. მიუხედავად ამერიკის შეერთებული შტატების ბრალდების დასაბუთებულობისა, დღევანდელი საკანონმდებლო დანაწესები არ გვაძლევს დასახელებული საფუძვლით უცხო სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი გემის ბორტზე გადასვლის უფლებას. უფრო მეტიც, აღნიშნული ფაქტი ჩაითვლება ნებისმიერ შემთხვევაში უკანონოდ.
გამოსავლის ძიებაში, აშშ მიუბრუნდა იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებათა სისტემას, რომელსაც აფუძნებს 1982 წლის კონვენცია. აშშ-მ ბუშის ადმინისტრაციის მიერ 2003 წლის ეგ.წ. Proliferation Security Initiative (PSI) გამოქვეყნების შემდეგ დადო მრავალი ორმხრივი ხელშეკრულება, რომლითაც პანამამ, ლიბერიამ და მარშალის კუნძულებმა ამერიკის შეერთებულ შტატებს დართეს ნება მათი დროშის ქვეშ მცურავ გემების შესამოწმებლად. აღნიშნული წარმატებული ხელშეკრულებების გაფორმების შემდეგ აშშ-ს ფლოტს მიეცა საშუალება მსოფლიოში მოძრავი გემების 50%ზე განეხორციელებინა კონტროლი ღია ზღვაში. PSI-ს შედეგი ჯერ-ჯერობით ერთი გემია დაკავებული BBC China, გერმანული გემი, რომელსაც გადაჰქონდა ცენტროფაგები ლიბიის ბირთვული პროგრამისათვის.
კანონიერი ასვლა გემზე PSI-ის მიხედვით შეზღუდულია სახელმწიფოთა თანაქმედებით, რამდენადაც ძირითადი ბირთვული სახელმწიფოები არ არიან აღნიშნული პროგრამის წევრი. ინდოეთი და პაკისტანი არ მიერთებიან აღნიშნულ ინიციატივას, უფრო მეტიც, ორივე სახელმწიფო დიდ წინააღმდეგობას წევს მათი ბითვული პროგრამების გარედან გაკონტროლების ნებისმიერ მცდელობაზე. ჩრდილოეთ კორეამ კი PSI-ის უწოდა “გამოუცხადებელი საზღვაო ბლოკადა” და ირანთან დადო ხელშეკრულება იარაღის დამზადებასა და გადაზიდვაზე.
მეტიც, ირანიც და ჩრდილოეთ კორეაც აწვდიან იარაღს ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს და ისლამისტ რადიკალებს. 2002 წლის იანვარში, ისრაელის საზღვაო ძალებმა დააკავა გემი და გამოაცხადა, რომ ამ გემზე, რომელიც ირანის სახელმწიფოს ეკუთვნოდა იყო იარაღი, რომელიც განკუთვნილი იყო ან პალესტინელი ტერორისტებისათვის ან ჰეზბოლასთვის. მსგავსად ამ ფაქტისა, ცენტრალურმა სადაზვერვო ბიურომ 2002 წელს შეიტყო, რომ ჩრდილოეთ კორეის კუთვნილი გემი სო სან-ი გადაზიდავდა არაბეთის ზღვაში ქიმიურ ნივთიერებებს. მყიდველის დაუდგენლობის გამო, შესაბამისად მიმღების პორტის დადგენლობის გამოც, უახლოეს პარტნიორ სახელმწიფოს ესპანეთს ეთხოვა გემზე ასვლა და მისი შემოწმება. როგორც შემდგომში გაირკვა, ტვირთი განკუთვნილი იყო იემენისათვის, აშშ-ს უახლოესი მოკავშირისათვის და აღნიშნული ტვირთი გადაცემულ იქნა. 2007 წლის სექტემბერში ჩრდილოეთ კორეელები შევიდნენ სირიის უდაბნოში, რათა დაემუშავებინათ იარაღის საიდუმლოს საცავი. სიტუაცია იმდენად გამწვავდა, რომ ისრაელის საჰაერო ძალებმა დაბომბეს აღნიშნული ადგილი, ვინაიდან დადგინდა, რომ ჩრდილოეთ კორეელები ეხმარებოდნენ სირიას ბირთვული პროგრამის წარმოებაში.
მოკლედ, PSI ნათლად უჩვენებს, რომ აშშ-ს მთავრობა თამაშობს საკმაოდ დიდ როლს მასობრივი განადგურების იარაღის წინააღმდეგ ბრძოლაში. პრაქტიკამ დაადასტურა, რომ ყველაზე აგრესიული ბირთვული სახელმწიფოები არ არიან აღნიშნული პროგრამის წევრი და ძალზედ უარყოფითად რეაგირებენ ნებისმიერი მათი სუვრენიტეტის შეზღუდვაზე.
საფრთხეების გათვალისწინებით, ამერიკის მთავრობა აღნიშნავს, რომ ამერიკული საზღვაო ძალები ფლობენ კანონიერ უფლებას გააჩერონ უცხო სახელმწიფოს დროშის ქვეშ მცურავი გემები, რომლებიც ეჭვმიტანილნი არიან მასობრივი განადგურების იარაღის ან მისი დამზადების საშუალებათა ტრანსპორტირებაში. 2003 წელს, ამერიკის მთავრობამ ოფიციალურად გამოაცხადა, რომ NonState Actor-ებისათვის მასობრივი განადგურების იარაღის გადატანის შემთხვევებზე, ამერიკა აამოქმედებდა საკუთარ ბერკეტებს დამრღვევი გემის მიმართ ეჭვის დონეზეც: “თუკი ჩვენ გვეყოლება ისეთი შეუდარებელი სადაზვერვო სისტემა, რომ ეჭვი დასაბუთებული იქნება პირველივე შეტყობისთანავე, ამერიკა გემის ბორტზე დაუყოვნებლივ მოახდენს ასვლას და მის დაკავებას.” ამ შემთხვევაში ამერიკის მთავრობა იმოქმედებს გაეროს წესდების 51-ე მუხლით თავდაცვის შესახებ.
მაგრამ, აშშ-ს მთავრობას არასოდეს შემოუთავაზებია 51-ე მუხლის გამოყენების გამართლება ყველა შემთხვევაში ეჭვმიტანილი გემების გაჩერების დროს. რადგან, 51-ე მუხლი მოითხოვს განმარტებისას სისტემური თვალსაზრისით 2 კუთხით განხილვას, ერთია “თავდაცვის წარუვალი უფლება” და “თუკი სამხედრო თავდასხმა განხორციელდა” და მეორე, იმის დემონსტრირება, რომ ლოგიკურად და ისტორიულად აღნიშნული ხვდება დასახელებული პარამეტრების მოქმედების ქვეშ.
1. თავდაცვის წარუვალი უფლება და კაროლინის პრინციპები
ისტორიული ანტიპათია თავდაცვის თაობაზე, მოდის ჯერ კიდევ ბრიტანეთსა და ამერიკას შორის 1837 წელს მომხდარი კაროლინის ინციდენტიდან.
1837 წელს კანადა გამოვიდა ბრიტანეთის კონტროლიდან. რამდენიმე მეამბოხე კანადელი ლიდერი ამაზდებდა რამოდენიმე ათას ნიუ-იორკელს მათ დასახმარებლად. დეკემბრის 13-ში, ხსენებულმა მეამბოხეებმა დაიკავეს კუნძული ნეივი, რომელსაც ფლობდა ბრიტანეთი ნიაგარის მდინარეში. ორი კვირის შემდგომ, 29 დეკემბერს, მეამბოხეებმა ბრიტანულ გემს გაუხსნეს ცეცხლი ამერიკული გემიდან _ კაროლინი, რომელიც იმავე დღესვე ამერიკის პორტში შევიდა. ბრიტანელი ჯარისკაცებით რამდენიმე ნავით იმავე ღამესვე თავს დაესხა ამერიკის პორტში მდგარ გემს კაროლინს. გემის კაპიტნის ჩვენების მიხედვით, იგი იმყოფებოდა გემზე 70-80 კაცის თანხლებით. რომელთაც დაუყოვნებლივ გახსენს ცეცხლი. ორი ამერიკელი დაიღუპა. საბოლოო ჯამში კი ცეცხლწაკიდებული დეზორიენტირებული გემი მთლიანად შთანთქა ნიაგარის ჩანჩქერმა.
ამერიკის სახელმწიფოს მიმართვაზე, ბრიტანეთის მინისტრის პასუხში აღნიშნულია, რომ სხვა ყველა გარემოების გათვალისწინებით, თავდაცვის უფლება ამართლებდა ნავების კოლონის ქმედებას. ამერიკამ საპასუხოდ დააკავა ბრიტანელი ჯარისკაცი მკვლელობისა და გემის დაწვისათვის. ამერიკის სახელმწიფო მდივინის პასუხში ცალსახადაა მითითებული, რომ თავდაცვა ნიშნავს მდგომარეობას, როდესაც არ გაქვს სხვა გამოსავალი გარდა ძალის გამოყენებისა, ინგლისელთა პასუხი კი პორტში მდგომარე გემზე ცალსახად არ ჯდებოდა მათივე მოხმობილ თავდაცვის ცნებაში.
ლორდმა აშბურტონმა განაცხადა: “ამერიკის ხელისუფლებამ დაარღვია საერთაშორისო სამართალი, როდესაც მან ამბოხებულებს გაუწია დახმარება, აღნიშნული მის უმოქმედობაში გამოიხატებოდა მისი კუთვნილი გემის მეამბოხეთა მხარეს ბრძოლაში თვალის დახუჭვისას. გემის დაწვა წარმოადგენდა დარღვევას, ვინაიდან გემის საბოლოო გადარჩენა ნაიაგარის სწრაფი დინების გამო ყოველმხრივ გამორიცხული იყო. საბოლოოდ, ამერიკულ გემს არ მიეცა შანსი გადარჩენისათვის, მათ შორის დანებების პირობებით.”
ა. კაროლინის პრინციპი და 51-ე მუხლი
კაროლინის შემთხვევამ ჩამოაყალიბა თავდაცვის ორი აუცილებელი ელემენტი: აუცილებლობა და პროპორციულობა. აუცილებლობა გულისხმობს, რომ საფრთხე უნდა იყოს: “იმწუთიერი, გამოუვალი და აღარ უნდა ტოვებდეს შანსს მშვიდობიანი მოლაპარაკებებისათვის.” პროპორციულობა ნიშნავს, რომ “არაფერი მიზაშეუწონელი ან ზედმეტი” არ უნდა იქნეს გამოყენებული, ქმედება უნდა იზღუდებოდეს უკიდურესი აუცილებლობით.
კაროლინაზე თავდასხმიდან წლების შემდეგ, ეს პრინციპები ფართოდ იქნა განხილული და ადაპტირებული თავდაცვასთან დაკავშირებულ ჩვეულებებში. გაეროს წესდების 51-ე მუხლში 1945 წელს პირდაპირ იქნა ინკორპორირებული კაროლინის საქმის დასკვნები. 1945 წლის შემდეგ სახელმწიფოები განაგრძობენ მსჯელობას თავდაცვის აუცილებლობაზე და პროპორციულობაზე. 1947 წელს ნიურნბერგის სამხედრო ტრიბუნალმა ცალსახად განმარტა: “პრევენციული მოქმედება უცხო ტერიტორიაზე გამართლებულია მხოლოდ თავდაცვის აუცილებელი და გამოუვალი ვითარებისას. არჩევანის არ დატოვება ნიშნავს დროის არ ქონას დავის მშვიდობიანი მოგვარებისათვის.” 1994 წლის სან რემოს სახელმძღვანელო პრინციპები ზღვაზე შეიარაღებული კონფლიქტის წარმოებისას ცალსახად მიუთითებს, რომ “აუცილებლობის და პროპორციულობის პრინციპი” მისი შეზღუდვებით, წარმოადგენს თავდაცვის უშუალო ნაწილს.
51-ე მუხლის კონტექსტში, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ აგრეთვე მიუთითა აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპზე. ნიკარაგუის საქმეზე, სასამართლომ განაცხადა, რომ მიუხედავად 51-ე მუხლის ნაკლოვანებისა “თავდაცვის უფლებაზე უფრო სპეციფიური წესი” იზღუდება აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპით. ეს უკანასკნელი კი განმტკიცებულია აგრეთვე, საერთაშორისო ჩვეულებით სამართალში. 1996 წელს Iჩჟ-მ ცალსახად მიუთითა, რომ აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპი, საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლიდან გამომდინარე: “შეესაბამება წესდების 51-ე მუხლს, მიუხედავად ძალის გამოყენების აზრობრივი დატვირთვისა.”
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კაროლინის პრინციპს ცალსახად შეიცავს წესდების 51-ე მუხლი.
ბ. უცხო დროშის ქვეშ მცურავი გემის დაკავება კაროლინის პრინციპის მიხედვით
საერთაშორისო სამართალში თავდაცვის ასპექტზე საუბრისას, აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპი იძენს ძალზედ დიდ მნიშვნელობას. ჩვენ მოცემულ შემთხვევაში ვამტკიცებთ, რომ “კაროლინის პრინციპი” იმ უცხო გემის დაკავება, რომელიც ნონ-სტატე აცტორ-ებისათვის მასობრივი განადგურების იარაღის გადატანით არის დაკავებული, არის თავდაცვის უფლების განხორციელება.
პირველ რიგში, გემის ბორტზე ასვლა უნდა იყოს, აუცილებლობით განპირობებული. ბრიტანეთი საკმაოდ წარმატებით ამტკიცებდა, რომ კაროლინის გაჩერება, წარმოადგენდა “უკიდურეს აუცილებლობას” იმ კონტექსტში, რომ მან კუნძულზე გადასხა მოხალისე მებრძოლები და მცირე შეიარაღება. თუკი ფაქტობრივად შევადარებთ ბიოლოგიურ იარაღს, ატომურ ბომბს ან ქიმიურ იარაღს: “მათი გამოყენების შემთხვევაში, სხვა არეულობის მოდელები უბრალოდ აღარ იარსებებენ.” მასშტაბების თვალსაზრისი კი დროისა და ტექონოლოგიების განვითარების მიხედვით იცვლება.
უკიდურესი აუცილებლობა მოთხოვნაა კაროლინის პრინციპის შესაბამისად. გემის გაჩერებაც უნდა წარმოადგენდეს ასეთი აუცილებლობის ერთ-ერთ შემთხვევას, თუკი გემი მასობრივი განადგურების იარაღის გადამზიდია პორტში, სადაც დიდი რაოდენობის მოსახლეობაა ღია ზღვა საფრთხის პირდაპირი წყარო გამოდის.
პროპორციულობა _ კაროლინის საქმეზე, დიდმა ბრიტანეთმა რამდენიმე მოხალისის გადასხმის გამო ნეივის კუნძულზე, განახორციელა ქმედება, რომელიც მოიცავდა სხვა სახელმწიფოს სუვერენულ ტერიტორიაზე გემის დაწვას და ეკიპაჟის წევრების სიცოცხლისათვის საფრთხის შექმნას. ფაქტია ამერიკის შეერთებული შტატების ქმედება ღია ზღვაში უფრო დიდი საფრთხის აღსაკვეთად, საერთოდ არ მოიცავს არცერთი სახელმწიფოს პორტში შესვლას და იქ ოპერაციის ჩატარებას ან მითუმეტეს გემების დაწვას. თუკი დესტრუქციული ქმედება, ისეთი როგორიც იყო კაროლინზე თავდასხმა განხორციელდა უცხო მიწაზე, უფრო ნაკლები დესტრუქციული აქტი უფრო პატარა შედეგით ხელყოფს სამიზნის სუვერენიტეტს ღია ზღვაში. ბირთვული იარაღის საქმეზე Iჩჟ-მ განაცხადა, ბირთვული პროვოკაციის შემთხვევაში ბირთვული პასუხი იქნებოდა ლეგიტიმური. კონვენციური საზღვაო შეიარაღების გამოყენება მასობრივი განადგურების იარაღით განხორცილებელი პროვოკაციისას აგრეთვე უნდა იყოს პროპორციული.
შესაბამისად, სუვერენიტეტის ხელყოფის მიზნის გარეშე გემის გაჩერება და იარაღის კონფისკაცია წარმოადგენს კაროლინის პრინციპის შესაბამის და 51-ე მუხლით გათვალისწინებულ ქმედებას.
II. დასკვნა
აშშ-ს მცდელობა დაამყაროს წესრიგი საერთაშორისო სამართლით “უკონტროლო” ტერიტორიებზე, ცალსახად მისასალმებელი ფაქტია, მთავარია სახელმწიფოებმა რაიმე გზა გამონახონ სათანამშრომლოდ.
ალბათ ირონიულადაც კი ჟღერს, თუმცა უმრავლესი საერთაშორისო ხელშეკრულების ის ნაწილი, რომელიც “თანაქმედების” ვალდებულებას უწესებს სახელმწიფოებს ფაქტიურად არცერთი არ არის შეთანხმებული. ან უკეთეს შემთხვევაში ძალაში.
ამერიკის როლი კიდევ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, ეგ.წ. “სოფტ ლაწ” ჩამოყალიბების პროცესში, როდესაც სახელმწიფოებს სამართლებრივი გადაწყვეტილებები პოლიტიკური მოლაპარაკებების გზით უყალიბდებათ.
***
1 During a debate between President George W. Bush and Senator John Kerry in 2004, they agreed that terrorist networks in possession of WMD posed the greatest potential danger to the United States. Steven Komarow, Candidates’ Terrorism Policies Differ Very Little, USA TODAY, Nov. 1, 2004, at A11; Commission on Presidential Debates, 2004 Debate Transcript, The First Kerry-Bush Presidential Debate (Sept. 30, 2004), at http://www.debates.org/pages/ trans2004a.html. Anti-proliferation has continued to be a key goal of the Bush administration, culminating in an agreement with North Korea made in February and October of 2007; whether that agreement will succeed remains open for debate as of October 2008. See generally Associated Press, U.S. Nuclear Envoy Meets North Korean Counterpart, N.Y. TIMES, Feb. 20, 2008, at A6.
2 See Michael A. Becker, The Shifting Public Order of the Oceans: Freedom of Navigation and the Interdiction of Ships at Sea, 46 HARV. INT’L L.J. 131, 145 (2005).
3 Piracy, statelessness, and self-defense are some of the very limited exceptions to ships’ freedom from foreign interference on the high seas. See S.S. Lotus (Fr. v. Turk.), 1927 P.C.I.J. (ser. A) No. 10, at 25 (Sept. 1927), reprinted in WOLFGANG G. FRIEDMANN ET AL., CASES AND MATERIALS ON INTERNATIONAL LAW 42, 49 (1969); see also Carl S. Fitzgerald, The Right of Self-Defense in International Law 17 (Apr. 1960) (unpublished LL.M. thesis, Judge Advocate General’s Legal Center and School, United States Army) (on file at Morris Law Library, University of Virginia).
4 Mark R. Shulman, The Proliferation Security Initiative and the Evolution of the Law on the Use of Force, 28 HOUS. J. INT’L L. 771, 803–04 (2006).
5 United Nations Convention on the Law of the Sea art. 92, Dec. 10, 1982, 1833 U.N.T.S. 397, available at http://www.un.org/Depts/los/convention_agreements/texts/unclos/part7.htm.
6 Id. art. 110.
7 See Samuel E. Logan, The Proliferation Security Initiative: Navigating the Legal Challenges, 14 J. TRANSNAT’L L. & POL’Y 253, 268 (2005).
8 The PSI is also a broader statement of principles against proliferation of and trafficking in nuclear and other weapons. Jack I. Garvey, The International Institutional Imperative for Countering the Spread of Weapons of Mass Destruction: Assessing the Proliferation Security Initiative, 10 J. CONFLICT & SECURITY L. 125, 126–29 (2005).
9 Id. at 128 n.11; Logan, supra note 7, at 273.
10 Germany is a party to the PSI. U.S. Dep’t of State, Proliferation Security Initiative Participants (Oct. 6, 2008), at http://www.state.gov/t/isn/c19310.htm.
11 See David E. Sanger, U.S. and Russia Will Police Potential Nuclear Terrorists, N.Y. TIMES, July 15, 2006, at A8.
12 Id.
13 Shulman, supra note 4, at 804.
14 See Logan, supra note 7, at 273; see also Parisa Hafezi, Iran says atomic drive brings
powers “to their knees,” REUTERS, Feb. 20, 2008, at http://www.reuters.com/article/worldnews/
15 William Safire, Op-Ed., Bush’s Stumble: The So San Affair, N.Y. TIMES, Dec. 19, 2002, at A39.
16 See Mark Mazzetti & Helene Cooper, An Israeli Strike on Syria Kindles Debate in theU.S., N.Y. TIMES, Oct. 10, 2007, at A1.
17 Michael Byers, Policing the High Seas: The Proliferation Security Initiative, 98 AM. J.INT’L L. 526, 545 (2004).
18 Garvey, supra note 8, at 134.
19 Nations tend to act first and justify later in order to act surprised if their justifications are not accepted by other states. See, e.g., Michael T. Wawrzycki, The Waning Power of Shared Sovereignty in International Law: The Evolving Effect of U.S. Hegemony, 14 TUL. J. INT’L & COMP.
L. 579, 605–09 (2006).
20 R.Y. Jennings, The Caroline and McLeod Cases, 32 AM. J. INT’L L. 82, 84 (1938) (quoting the captain’s deposition before Congress).
21 Id. at 83–84.
22 U.S. Secretary of State John Forsyth demanded redress in a letter dated January 5, 1838. Letter from John Forsyth, U.S. Sec’y of State, to Henry Fox, British Minister (Jan. 5, 1838). The response from British Minister Henry Fox came on February 6 and dismissed the claim generally, without lengthy consideration. Jennings, supra note 22, at 85 (citing Letter from Henry Fox, British
Minster, to John Forsyth, U.S. Sec’y of State (Feb. 6, 1838)).
23 Id. at 89.
24 Id. at 90. This argument was Lord Ashburton’s most dubious. Likely, it was quite obvious where the ship was docked. Id. at 90 n.23.
25 Some scholars have attempted to add other factors to the mix, such as “reasonableness” and “immediacy.” It appears that none of these have caught on; after all, reasonableness is easily subsumed in proportionality, and immediacy is a part of the “instant and overwhelming necessity.” But see YORAM DINSTEIN, WAR, AGGRESSION, AND SELF-DEFENCE 209 (4th ed. 2005);
Uri Shoham, The Israeli Aerial Raid Upon the Iraqi Nuclear Reactor and the Right of Self-Defense, 109 MIL. L. REV. 191, 193 (1985).
26 Jennings, supra note 22, at 89 (citing Letter from Daniel Webster, U.S. Sec’y of State, to Lord Ashburton, British Plenipotentiary (July 27, 1848)).
27 Id.
28 See Jane Gilliland Dalton, The United States National Security Strategy: Yesterday, Today,and Tomorrow, 52 NAVAL L. REV. 60, 70–71 (2005). Parties cited the Caroline principles in the Mary Lowell case in 1879, the Fur Seal arbitration in 1893, and the Kelly case in 1930.
29 See, e.g., Oscar Schachter, In Defense of International Rules on the Use of Force, 53 U. CHI. L. REV. 113, 120 (1986); Holly S.G. Coffey, Peacetime Reprisals Under Article 51: An Argument for Legal Legitimacy in Cases of Terrorism 34 (Apr. 1997) (unpublished LL.M. thesis, Judge Advocate General’s Legal Center and School, United States Army)
30 Shoham, supra note 31, at 196 n.28.
31 SAN REMO MANUAL ON INTERNATIONAL LAW APPLICABLE TO ARMED CONFLICTS AT SEA pt. 1, § 2
32 Military and Paramilitary Activities (Nicar. v. U.S.), 1986 I.C.J. 14, 94 (June 27).
33 Legality of Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, 1996 I.C.J. 226, 245 (July 8). This opinion is also discussed in DINSTEIN, supra note 31, at 209 and in THOMAS M. FRANCK, RECOURSE TO FORCE: STATE ACTION AGAINST THREATS AND ARMED ATTACKS 98 (2002). Professor Yoram Dinstein adds that necessity and proportionality were again affirmed by the Court in 2003. DINSTEIN, supra note 31, at 209; see also Oil Platforms (Iran v. U.S.), 2003 I.C.J. 161, 198–99.
34 See, e.g., FRANCK, supra note 40, at 67 n.82; 1 OPPENHEIM’S INTERNATIONAL LAW 420 (Robert Jennings & Arthur Watts eds., 9th ed. 1992); MALCOLM N. SHAW, INTERNATIONAL LAW 1025 (5th ed. 2003); Shoham, supra note 31, at 192–93; Jeffry S. Brady, Legal Bases for the Use of Force Against International Terrorism: The U.S. Paradigm of Humanitarian Self-Defense 16–17 (Apr. 1999)
35 A number of modern scholars share this view held by the British government. See, e.g., Jennings, supra note 22, at 89–90.
36 Becker, supra note 2, at 224.
37 See Thomas E. Donahue Jr., Self-Defense and Freedom of the Seas 19 (Apr. 1964) (on file at Morris Law Library, University of Virginia). Lieutenant Donahue points out that Church v. Hubbart, 6 U.S. (2 Cranch) 187, 234–35 (1804), applies self-defense principles to the high seas. Donahue, supra, at 19.
38 Threat or Use of Nuclear Weapons, 1996 I.C.J. at 245. For a similar implication, that anticipatory self-defense could conceivably be justified by unambiguous evidence of an impending, highly destructive attack, see IAN BROWNLIE, INTERNATIONAL LAW AND THE USE OF FORCE BY STATES 259 (Oxford Univ. Press 1981)
Thursday, June 3, 2010
Saturday, February 6, 2010
სხვისი საკუთრებით შეზღუდული სარგებლობა
აღნაგობა
აღნაგობის უფლება სხვისი საკუთრებით, კერძოდ სხვისი მიწის ნაკვეთით შეზღუდული სარგებლობის ერთ-ერთი სანივთო უფლებაა. აღნაგობის უფლების მქონე პირი (მეაღნაგე) სარგებლობს თითქმის იმავე უფლებამოსილებით, როგორც მესაკუთრე. მას აქვს ამ უფლების სარგებლობის, თხოვების, გაქირავების, მემკვიდრეობით გადაცემის და გასხვისების უფლება. აღნაგობის უფლება საკუთრების უფლებისგან განსხვავდება იმით, რომ იგი გარკვეული ვადით (მაქსიმუმ 59 წლით) გაიცემა (მ.233.3). ვადის დადგენა საჭიროა, რამდენადაც აღნაგობის უფლება მეტად ზღუდავს საკუთრების უფლებას და იგი ფიქსირებული უნდა იყოს, რომ არ დაიკარგოს მესაკუთრის უფლებები.
აღნაგობის უფლების ობიექტია მიწის ნაკვეთი, რომელიც პირს კონკრეტული მიზნისათვის _ მის ზემოთ, ან მის ქვემოთ რაიმე ნაგებობის ასაგებად _ გადაეცემა. ამასთანავე, აღნაგობის უფლება შეიძლება გავრცელდეს მიწის ნაკვეთის სხვა ნაწილებზე, თუ ისინი იძლევიან ნაგებობით უკეთ სარგებლობის შესაძლებლობას. (მ.233.2). აღნაგობის უფლების გავრცელება გვერდით ტერიტორიაზე ზედმეტს ხდის სერვიტუტით სარგებლობის საჭიროებას. ამასთან, აღნაგობის უფლება სხვა სანივთო უფლების დატვირთვის საგანია, რაც იმასაც ნიშნავს, რომ შეიძლება ერთი აღნაგობის უფლება მეორე აღნაგობის უფლებით დაიტვირთოს. ასეთ შემთხვევაში ეს უკანასკნელი დამოკიდებული იქნება ძირითად აღნაგობის უფლებაზე, რომელიც პირველი რიგის უფლებად იქნება დარეგისტრირებული. როცა გავა ძირითადი აღნაგობის ვადა, შეწყდება დაქვემდებარებულიც. ეს საჭიროა იმიტომ, რომ ერთ მიწის ნაკვეთზე მხოლოდ ერთი აღნაგობის უფლების არსებობა შეიძლება, დაქვემდებარებული კი რამდენიმე შეიძლება იყოს.
აღნაგობის უფლების წარმოშობისათვის აუცილებელია მეაღნაგესა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული აღნაგობის უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში, ანუ აღნაგობის უფლების წარმოშობისათვის გამოიყენება იგივე წესები, რაც უძრავი ქონების შეძენის მიმართ (მ. 234.1 და მ.183). აღნაგობის უფლება რეესტრში შეიტანება პირველი რიგის უფლებად (მ.237). თუ აღნაგობის უფლება დატვირთულია იპოთეკით, რეესტრში ჯერ იწერება აღნაგობის უფლება, შემდეგ იპოთეკა. აღნიშნული უპირატესობა შეიძლება იმითაც იყოს გამოწვეული, რომ იპოთეკა აქცესორული უფლებაა და ვალდებულებითი უფლების სამსახურშია, აღნაგობა კი _ სანივთოა და საკუთრების ერთგვარი “სუროგატიც” კია.
მეაღნაგეს აგებულ ნაგებობაზე არ წარმოეშობა საკუთრების უფლება, მას აქვს მხოლოდ მფლობელობისა და საკუთრების უფლება. ეს ნაგებობა აღნაგობის უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია (მ.234.2) და მასზე ვრცელდება ამ უფლების მდგომარეობა. თუ მეაღნაგე ნაკვეთს სხვა მიზნით გამოიყენებს, აღნაგობის უფლება გაბათილდება. მეაღნაგე ფაქტობრივად ვალდებულია, აღმართოს ნაგებობა (მიწის ქვეშ ან მის ზემოთ). მხარეთა შეთანხმებით, ასევე შესაძლებელია, ნაგებობის მიზნობრივი გამოყენება იქცეს აღნაგობის უფლების შინაარსის ელემენტად.
მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ აღნაგობის უფლების გასასხვისებლად, ან გასაქირავებლად საჭიროა მესაკუთრის თანხმობა. ასეთი შეთანხმების არსებობისას მესაკუთრეს შეუძლია თანხმობაზე უარის თქმა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აქვს საამისოდ მნიშვნელოვანი საფუძველი (მ.235). თუ რა ჩაითვლება მნიშვნელოვან საფუძვლად, შეიძლება გადაწყდეს კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე. მესაკუთრის თანხმობა სანივთო-სამართლებრივი ხასიათისაა და საადგილმამულო წიგნში უნდა იქნეს შეტანილი.
აღნაგობის უფლება შეიძლება იყოს როგორც სასყიდლიანი, ისე უსასყიდლო. თუ აღნაგობა სასყიდლიანია, იგი განისაზღვრება მესაკუთრის სასარგებლოდ განუყოფლად მიწის ნაკვეთის საკუთრებისაგან. რამდენადაც საზღაურის საკითხის წამოჭრა მესაკუთრის სუბიექტურ ნებაზეა დამოკიდებული, ითვლება, რომ სახეზეა სუბიექტური სანივთო უფლება. საზღაური მხარეებმა შეიძლება განსაზღვრონ 10 წლის შუალედით, ანუ ყოველი 10 წლის მანძილზე დადგენილი საზღაური უცვლელი იქნება. მაგრამ თუ ეკონომიკური პირობები არსებითად იცვლება (მაგალითად, ინფლაცია, ვალუტის კურსის დიდი მერყეობა და ა.შ.), მაშინ მხარეები თავიდან უნდა შეთანხმდნენ საზღაურზე. თუ მეაღნაგე 2 წლის მანძილზე არ გადაიხდის გადასახადს, მესაკუთრეს შეუძლია ცალმხრივად მოშალოს ხელშეკრულება. მესაკუთრის ეს უფლება განუყოფელია საკუთრების უფლებისაგან, ამიტომ ნაკვეთის უკან გამოთხოვის უფლება უნდა მივიჩნიოთ აღნაგობის უფლების შინაარსის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ელემენტად, რადგან ამით ჩანს, რომ მესაკუთრე არაა საკუთრების ობიექტისგან გაუცხოებული.
აღნაგობის უფლების შეწყვეტა მხარეთა შეთანხმების გზით შეიძლება მოხდეს, ამისათვის საჭიროა მესაკუთრის თანხმობა, მაგრამ თუ მესაკუთრემ დაარღვია ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებები გამოიყენება 405-ე მუხლით დადგენილი წესები. თუმცა, ბესარიონ ზოიძე მიიჩნევს, რომ რამდენადაც, აღნაგობის უფლება სანივთო უფლებაა, აქ დაუშვებელია ხელშეკრულებიდან გასვლის ვალდებულებით-სამართლებრივი ინსტიტუტის გამოყენება. მისი რეგისტრაციით არ წარმოიშობა არც კანონისმიერი გასვლის საფუძველი. პროფ. ზოიძის აზრით, ამ თავისებურების მიზანია, დაიცვას როგორც მეაღნაგე, ისე მიწის მესაკუთრე. 238.2 მუხლის თანახმად, აღნაგობის უფლება არ ისპობა ნაგებობის დანგრევით, რამდენადაც აღნაგობის უფლება მიწის ნაკვეთზე ვრცელდება და შენობა ამ უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია.
აღნაგობის უფლების შეწყვეტის ნორმალური საფუძველია ვადის გასვლა. მისი საჯარო რეესტრში შეტანა არაა აუცილებელი, თუ მაინც იქნა შეტანილი, მას დეკლარაციული ხასიათი ექნება. უფლება ვადის გასვლით წყდება და არაა დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ განვითარდება ამის შემდეგ მოვლენები.
სასყიდლიანი აღნაგობის ვადის გასვლის შემთხვევაში, მესაკუთრეს შეუძლია გაუგრძელოს უფლება მეაღნაგეს, ან შესთავაზოს სათანადო ანაზღაურება ნაგებობისათვის, რაც შენობის 2/3 მაინც უნდა იყოს. თუ მესაკუთრემ უფლების გაგრძელება შესთავაზა და მეაღნაგემ ამაზე უარი თქვა, ეს უკანასკნელი კარგავს თანხის მოთხოვნის უფლებასაც. ეს გამოწვეული უნდა იყოს იმით, რომ აღნაგობის უფლების მიზანია არა თანხის მიღება, არამედ შენობის აღმართვა და მისი გამოყენება. რამდენადაც უფლების ხასიათს განსაზღვრავს არა თავისთავად ქონების სარგებლობაში გადაცემა, არამედ ამ სარგებლობის შინაარსი. თუ აღნაგობა უსასყიდლოა, ლოგიკურია, რომ შეთავაზება ხდება მხოლოდ აღნაგობის უფლების გაგრძელების. აღნაგობის უფლების შეწყვეტით ნაგებობა გადადის მიწის მესაკუთრის საკუთრებაში და მეაღნაგეს არ აქვს უფლება წაიღოს ნაგებობა ან მისი შემადგენელი ნაწილები.
აღნაგობის შეწყვეტის შემდეგ, ანაზღაურების მოთხოვნა, თუ ასეთი არსებობს, იკავებს აღნაგობის ადგილს რეესტრში იმავე რიგით. ხოლო თუ აღნაგობა იპოთეკით იყო დატვირთული, იპოთეკარს ექნება ანაზღაურებაზე გირავნობის უფლება (მ.240). ამრიგად, იპოთეკარის პიროვნება არ იცვლება, ხოლო იპოთეკა გირავნობად იქცევა. ხოლო მიწის მესაკუთრე, რომელიც ნაგებობის მესაკუთრე გახდა, მეაღნაგის უფლებამონაცვლეა ყველა ურთიერთობაში, რაც არსებობდა მეაღნაგესთან, მაგალითად, ქირავნობის ან იჯარის ხელშეკრულება (მ.241).
უზუფრუქტი
უზუფრუქტი გულისხმობს სხვისი უძრავი ნივთით სარგებლობას და მისგან ნაყოფის მიღებასაც კი, ნივთის ძირითადი თვისებების (სუბსტანციის) შენარჩუნების პირობით. უზუფრუქტუარს, მესაკუთრის მსგავსად, შუძლია ფლობდეს და სარგებლობდეს ნივთით, მას არ აქვს ნივთის გასხვისების, იპოთეკით დატვირთვის ან მემკვიდრეობით გადაცემის უფლება. ნივთის მესაკუთრე “ფორმალურად” ინარჩუნებს საკუთრების უფლებას და შეუძლია გააკონტროლოს უზუფრუქტუარი.
უზუფრუქტი ვრცელდება ნივთის არსებით და არაარსებით ნაწილზეც, თუმცა, ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩამოშორდეს მას. ამასთან, უზუფრუქტუარი უფლებამოსილია მიიღოს ნივთიც ნაყოფიც და სარგებელიც.
მესაკუთრის თანხმობის შემთხვვაში უზუფრუქტუარს შეუძლია ნივთი გააქირაოს ან იჯარით გასცეს, ასეთ შემთხვევაში უზუფრუქტის გაუქმების შემდეგ მისი უფლებამონაცვლე ამ ურთიერთობებში ხდება მესაკუთრე, რამდენადაც მან გამოხატა თავისი ნება.
უზუფრუქტუარს შეუძლია გამოიყენოს მესაკუთრის მსგავსად დაცვის სამოქალაქო-სამართლებრივი საშუალებები (ვინდიკაციური და ნეგატორული სარჩელები).
უზუფრუქტის დასადგენად, ისევე როგორც სხვა შეზღუდული უფლებების შემთხვევაში, გამოიყენება იგივე წესები რაც უძრავი ნივთების შეძენის დროს. ანუ: აუცილებელია უზუფრუქტუარსა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული უზუფრუქტის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში (მ.243 და მ.183).
უზუფრუქტი შეიძლება წარმოიშვას როგორც კანონის, ისე გარიგების საფუძველზე, მ.შ. ცალმხრივი გარიგებითაც. კანონისმიერი უზუფრუქტი ძირითადად გამოიყენება სახელმწიფო ქონების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებზე სარგებლობაში გადაცემისას.
უზუფრუქტი შეიძლება იყოს სასყიდლიანი ან უსასყიდლო. შეიძლება არსებობდეს დროებით, ან უზუფრუქტუარის სიცოცხლის ხანგრძლივობის მანძილზე, რაც ნიშნავს, რომ იგი უქმდება ფიზიკური პირის გარდაცვალებით, ან იურიდიული პირის ლიკვიდაციით (მ.244). უზუფრუქტი მტკიცედაა დაკავშირებული უზუფრუქტუარის პიროვნებასთან, ამდენად მას არ ახასიათებს გადაცემადობა, თუმცა არსებობს გამონაკლისი შემთხვევა, როდესაც უზუფრუქტუარი იურიდიული პირია: როცა ერთი იურიდიული პირის ქონება უნივერსალური უფლებამონაცვლეობით გადადის მეორის ხელში, უზუფრუქტიც გადავა.
უზუფრუქტის ობიექტი უძრავი, ინდივიდუალურად განსაზღვრული ნივთია, რომელსაც გააჩნია გარკვეული სამეურნეო დანიშნულება და მისი სარგებლობისას შენარჩუნებული უნდა იყოს მისი თვისებები. სარგებლობა ნივთის ექსპლუატაციას და მის ნორმალურ ცვეთას გულისხმობს, ამიტომ უზუფრუქტუარს არ ეკისრება პასუხისმგებლობა ნივთის ნორმალური ცვეთისათვის. იგი ვალდებულია მხოლოდ აანაზღაუროს ნივთის საეგებლობასთან დაკავშირებული ნორმალური ხარჯები, გაარემონტოს იგი და საერთოდ იზრუნოს ნივთის ნორმალურ მდგომარეობაში შენარჩუნებისათვის. ამასთან დაკავშირებით შესაძლებელი დავების თავიდან ასაცილებლად მხარეებს შეუძლიათ აღწერონ გადასაცემი ობიექტის მდგომარეობა.
უზუფრუქტუარს ეკისრება აგრეთვე ვალდებულება უზუფრუქტის მოქმედების მანძილზე სათანადოდ დააზღვიოს ნივთი და დაზღვევის ხელშეკრულება დაიდება მზღვეველსა და უზუფრუქტუარს შორის.
უზუფრუქტუარი ვალდებულია, ითმინოს ნივთთან დაკავშირებული დატვირთვები, როგორც საჯარო-სამართლებრივი, ისე კერძო-სამართლებრივი. უზუფრუქტუარი ვალდებულია, უზუფრუქტის არსებობის პერიოდში იხადოს ნივთთან დაკავშირებული გადასახადები და პასუხი აგოს სხვადასხვა კერძო-სამართლებრივ ვალდებულებებზე.
უზუფრუქტის დადგენის დროს განისაზღვრება ნივთის სარგებლობის მიზანი, რომელიც, როგორც წესი, მისი სამეურნეო დანიშნულებიდან გამომდინარეობს, ამიტომ უზუფრუქტუარს არ აქვს უფლება მესაკუთრის თანხმობის გარეშე შეცვალოს სარგებლობის მიზანი. მიუხედავად ამისა, თუ უზუფრუქტუარი მაინც გამოიყენებს ნივთს ჩვეულებრივი სამეურნეო გამოყენების ფარგლებს მიღმა, იგი ვალდებულია მესაკუთრეს აუნაზღაუროს ამით მიყენებული ზიანი. ხოლო ნაყოფი ან სარგებელი, რომელიც წარმოიშვა ასეთი გამოყენების შედეგად, უზუფრუქტუარს რჩება.
უზუფრუქტუარს ეკისრება ვალდებულება ნივთის განადგურების, დაზიანების ან მის შესანახად წარმოშობილი გაუთვალისწინებელი ხარჯების შესახებ დაუყოვნებლივ აცნობოს მესაკუთრეს. მან უნდა ითმინოს ის დისკომფორტი, რომელიც წარმოიშობა ამ სიტუაციის თავიდან ასაცილებლად გატარებული ღონისძიებების შედეგად. თუ ამ ღონისძიებებს თავად უზუფრუქტუარი ატარებს, მას უფლება აქვს მოაშოროს ნივთს მიმატებული საგნები, თუ ეს შესაძლებელია, ან მესაკუთრისგან მოითხოვოს სათანადო კომპენსაცია.
უზუფრუქტის დამთავრების შემდეგ ნივთი უბრუნდება მესაკუთრეს. ამასთან, უზუფრუქტი წყდება, თუ ნივთის მესაკუთრე და უზუფრუქტუარი ერთი და იგივე პიროვნება გახდება, რადგან უზუფრუქტი სხვისი საკუთრებით სარგებლობას გულისხმობს.
სერვიტუტი
სერვიტუტი არის ერთი მიწის ნაკვეთის (ან სხვა უძრავი ქონების _ დამხმარე ნივთის) გამოყენების უფლება სხვა მიწის ნაკვეთი (ან სხვა უძრავი ქონების _ ძირითადი ნივთის) მესაკუთრის სასარგებლოდ ან საჭიროებისათვის. სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირს უფლება ეძლევა:
1) ცალკეულ შემთხვევებში დატვირთული ნაკვეთის სარგებლობის; ან
2) ამ ნაკვეთზე ზოგიერთი მოქმედების განხორციელების აკრძალვის; ან
3) გამორიცხოს დატვირთული მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის ზოგიერთი უფლების გამოყენება სხვა ნაკვეთის მიმართ.
შესაბამისად, სერვიტუტი შეიძლება იყოს როგორც “დადებითი”, ისე “უარყოფითი”: “დადებითი” გულისხმობს სერვიტუტის მქონე პირის უფლებას განახორციელოს გარკვეული მოქმედებები დამხმარე მიწის ნაკვეთის საშუალებით. “უარყოფითი” კი უფლებამოსილს ხდის ძირითადი ნაკვეთის მესაკუთრეს მოსთხოვოს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს თავი შეიკავოს ნივთის ამა თუ იმ სახით გამოყენებისაგან.
სერვიტუტი მხოლოდ ნაწილობრივ ზღუდავს დამხმარე უძრავი ქონების მესაკუთრის უფლებამოსილებებს და თანაც იმ ფარგლებში, რა მოცულობითაც დატვირთულია ეს ქონება. სერვიტუტი ისე უნდა დადგინდეს, რომ ამან სხვისი საკუთრება ნულად არ აქციოს. ყველგვარი შეთანხმება, რითაც დაირღვევა სერვიტუტის მიზანი, რომ მან სარგებელი უნდა მოუტანოს ძირითად ნივთს და დაუსაბუთებლად არ შეზღუდოს დამხმარე ნივთის მესაკუთრის ინტერესები, ბათილია.
სერვიტუტი, როგორც წესი არაა შეზღუდული ვადით, როგორც საკუთრების უფლება, თუმცა მხარეთა ნებით გარკვეული ვადის განსაზღვრა არაა გამორიცხული. 247.2 მუხლიდან გამომდინარე სერვიტუტი სასყიდლიანია და საზღაური შეიძლება განისაზღვროს პერიოდული გადასახდელის სახით.
სერვიტუტის დასადგენად, ისევე როგორც სხვა შეზღუდული უფლებების შემთხვევაში, გამოიყენება იგივე წესები რაც უძრავი ნივთების შეძენის დროს. ანუ: აუცილებელია სერვიტუტი ს უფლებამოსილების მქონე პირსა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული სერვიტუტის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში (მ.247 და მ.183).
სერვიტუტის წარმოშობა ხდება ორი გზით: კანონის ობიექტურ-ნორმატიული ნების საფუძველზე და პირთა სუბიექტური ნების, გარიგების საფუძველზე. არაა გამორიცხული, რომ სერვიტუტის შინაარსის ფორმით, უსერვიტუტოდაც განხორციელდეს სხვისი უძრავი ნივთით სარგებლობა ვალდებულებით-სამართლებრივი გარიგების საფუძველზე.
სერვიტუტის ცნების აუცილებელი ნიშანია შეღავათი, რომელსაც ძირითადი ნივთის მესაკუთრე ღებულობს. სერვიტუტის განხორციელებისას უფლებამოსილი პირი ვალდებულია დაიცვას სერვიტუტით გათვალისწინებული უფლებამოსილების ფარგლები. კერძოდ, იგი ვალდებულია გაუფრთხოლდეს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრის ინტერესებს და შეძლებისდაგვარად “დაინდოს” ეს ინტერესები და ეცადოს, უარყოფითი ზემოქმედებანი მინიმუმამდე დაიყვანოს. ამ ფარგლების დარღვევა გამოიწვევს დატვირთული მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის უფლებებისა და ინტერესების შელახვას. ამ შემთხვევაში საქმე გვექნება საკუთრების უდლების დარღვევასთან და, შესაბამისად, ამოქმედდება სამოქალაქო კანონმდებლობის ის ნორმები, რომლებიც საკუთრების დაცვას უზრუნველყოფენ (მ.შ. ნეგატორული სარჩელი).
თუ სერვიტუტის სათანადოდ განხორციელება მოიცავს დატვირთული მიწის ნაკვეთზე მდებარე ნაგებობასაც, მაშინ უფლებამოსილ პირს ეკისრება ამ ნაგებობის სათანადოდ მოვლის ვალდებულება. ამავე დროს, მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ ნაგებობის მოვლის ვალდებულება დაეკისროს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს, თუ ამას მოითხოვს უფლებამოსილი პირის ინტერესები (მ.249). ნაგებობის მოვლის ვალდებულება დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს შეიძლება დაეკისროს მხოლოდ ორი პირობის ერთდროულად არსებობის შემთხვევაში: 1) მხარეები შეთანხმდნენ და 2) ამას მოითხოვს უფლებამოსილი პირის ინტერესები.
დატვირთული ნაკვეთის მესაკუთრე არაა ვალდებული რაიმე აქტიური მოქმედებები განახორციელოს მესერვიტუტის სასარგებლოდ. მისი ერთადერთი ვალდებულებაა, ხელი არ შეუშალოს ამ უკანასკნელს სერვიტუტის უფლებამოსილების განხორციელებაში. ამდენად, სერვიტუტზე უფლების სარეალიზაცი ხარჯები დაინტერესებული პირის კისერზეა. ვინც სარგებლობას იღებს, ხარჯებსაც ის ეწევა, ამიტომ ნაგებობის მოვლის ვალდებულებაც სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირზეა. ნაგებობა უნდა ჩაითვალოს სერვიტუტის შემადგენელ ნაწილად.
უფლებამოსილი პირის ნაკვეთის გაყოფა არ წარმოადგენს სერვიტუტის შეწყვეტის საფუძველს. ამ შემთხვევაში სერვიტუტი გაგრძელდება თითოეულ ნაკვეთზე ცალ-ცალკე, თუ ამის შედეგად არ გაუარესდება დატვირთული ნაკვეთის მესაკუთრის მდგომარეობა (მ.250).
იმ შემთხვევაში, თუ გაიყო დატვირთული მიწის ნაკვეთი და სერვიტუტი მოქმედებდა ნაკვეთის ნაწილზე, მაშინ გაყოფის შემდეგაც იგი ამ ნაწილზე გავრცელდება, სხვა ნაწილი კი სერვიტუტისგან თავისუფალი იქნება (მ.251). ხოლო, თუ სერვიტუტი მთელს ნაკვეთზე ვრცელდებოდა, მაშინ გაყოფის შემდეგ გავრცელდება თითოეულ ნაწილზე.
უფლებამოსილი პირის სერვიტუტით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევისას გამო¬იყე¬ნება იგივე სამოქალაქო-სამართლებრივი დაცვის ზომები, რაც კეთილსინდისიერი მფლო¬ბე¬ლის შემთხვევაში (მ.252). მაგალითად, მას შეუძლია მოითხოვოს ხელშეშლის აღკვეთა (ნეგა¬ტო¬რუ¬ლი სარჩელი – მ.161). ხელშეშლის აღკვეთის ვალდებულება ეკისრება როგორც დამხმარე მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს, ისე მესამე პირებსაც (მაგალითად, დამქირავებელს). უფლე¬¬ბამოსილ პირს, გარდა ხელშეშლის აღვკეთისა, შეუძლია ზიანის ანაზღაურებაც მოითხოვოს.
საერთოდ, განასხვავებენ ორი კატეგორიის სერვიტუტს: პრედიალურს, ანუ საადგილმამულოს და პირადს, ანუ პერსონალურს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს შეზღუდული პირადი სერვიტუტის არსებობასაც: უძრავი ნივთი შეიძლება ამა თუ იმ პირის სასარგებლოდ სერვიტუტით დაიტვირთოს 247-ე მუხლში გათვალისწინებული პირობით. ამგვარი დატვირთვა შეიძლება იმაში მდგომარეობდეს, რომ უფლებამოსილ პირს მესაკუთრის გამორიცხვით შეუძლია შენობა ან შენობის ნაწილი თავისთვის ან თავისი ოჯახისთვის გამოიყენოს ბინად (მ.253.1).
პირადი სერვიტუტი ეკუთვნის განსაზღვრულ პირს პერსონალურად, ხოლო პრედიალური _ პირს, როგორც მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს. შესაბამისად, სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირის ცვლილებისას, საადგილმამულო სერვიტუტი არ იცვლება, ხოლო პირადი სერვიტუტი კი _ წყდება, იგი სხვა პირს არ გადაეცემა (მ.253.2).
შეზღუდული პირადი სერვიტუტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს როგორც ფიზიკურ, ისე _ იურიდიულ პირთან (როგორ კერძო, ისე საჯარო სამართლის) და ამ პირის ინტერესებს ემსახურება. შესაბამისად, მის გაუქმებას გამოიწვევს ამ პირის გარდაცვალება (იურიდიული პირის შემთხვევაში _ ლიკვიდაცია, უფრო ზუსტად, ლიკვიდაციის პროცესის დასასრული). შეზღუდული პირადი სერვიტუტი შეიძლება სხვა გზებითაც შეწყდეს: გარიგებით ან უფლებამოსილი პირის ცალმხრივი ნების გამოვლენის საფუძველზე, რამდენადაც სერვიტუტი მის სასარგებლოდ არსებობს. შესაძლებელია ხანდაზმულობითაც, თუ შეუძლებელი იქნება მისი გამოყენება ხანგრძლივი დროის მანძილზე.
შეზღუდული პირადი სერვიტუტიც იმავე თვისებებით ხასიათდება, რაც პრედიალურს გააჩნია, კერძოდ: ისიც შეიძლება იყოს ნეგატიური (უძრავი ქონების განსაზღვრული მიზნით გამოყენების აკრძალვა) და პოზიტიური. იგი შეიძლება დადგინდეს გარიგებით, და მისი საჯარო რეესტრში რეგისტრაციით. სადავოა საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად შეიძლება დადგინდეს პირადი სერვიტუტი სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რადგან მის დასადგენად აუცილებელია მხარეთა ნების გამოვლენა, ამიტომ გერმანული სამართლით, სასამართლო კი არ ადგენს პირად სერვიტუტს, არამედ აიძულებს მხარეს, გააფორმოს შესაბამისი სანივთო გარიგება.
დაუშვებელია შეზღუდული პირადი სერვიტუტის გარდაქმნა საადგილმამულო სერვიტუტად. შეიძლება გაუქმდეს ერთი და თავიდან დადგინდეს მეორე.
კოდექსი არ საუბრობს სერვიტუტის შეწყვეტის შესახებ, თუმცა შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომ ამისათვის გამოიყენება სანივთო უფლების შეწყვეტისათვის დადგენილი ზოგადი წესები იმისდა მიხედვით, თუ კონკრეტულ შემთხვევაში რომელ სერვიტუტთან გვაქვს საქმე. სერვიტუტის შეწყვეტის ერთ-ერთი საფუძველი შეიძლება იყოს მისი გამოყენების შეუძლებლობა როგორც სამართლებივ, ისე ფაქტობრივ გარემოებათა გამო; ასევე უფლებამოსილი პირის მხრიდან ინტერესის დაკარგვა, რამდენადაც ამ უფლებას სარგებელი უნდა მოჰქონდეს; ასევე დამხმარე და ძირითადი ნივთის ერთი პირის საკუთრებაში გადასვლა; ხანდაზმულობის ვადის გასვლა ხელშეშლის აღკვეთს მოთხოვნის უფლებაზე.
შესაძლებელია სერვიტუტის არა მარტო შეწყვეტა, არამედ მისი შინაარსის ცვლილება მხარეების ნების საფუძველზე.
აღნაგობის უფლება სხვისი საკუთრებით, კერძოდ სხვისი მიწის ნაკვეთით შეზღუდული სარგებლობის ერთ-ერთი სანივთო უფლებაა. აღნაგობის უფლების მქონე პირი (მეაღნაგე) სარგებლობს თითქმის იმავე უფლებამოსილებით, როგორც მესაკუთრე. მას აქვს ამ უფლების სარგებლობის, თხოვების, გაქირავების, მემკვიდრეობით გადაცემის და გასხვისების უფლება. აღნაგობის უფლება საკუთრების უფლებისგან განსხვავდება იმით, რომ იგი გარკვეული ვადით (მაქსიმუმ 59 წლით) გაიცემა (მ.233.3). ვადის დადგენა საჭიროა, რამდენადაც აღნაგობის უფლება მეტად ზღუდავს საკუთრების უფლებას და იგი ფიქსირებული უნდა იყოს, რომ არ დაიკარგოს მესაკუთრის უფლებები.
აღნაგობის უფლების ობიექტია მიწის ნაკვეთი, რომელიც პირს კონკრეტული მიზნისათვის _ მის ზემოთ, ან მის ქვემოთ რაიმე ნაგებობის ასაგებად _ გადაეცემა. ამასთანავე, აღნაგობის უფლება შეიძლება გავრცელდეს მიწის ნაკვეთის სხვა ნაწილებზე, თუ ისინი იძლევიან ნაგებობით უკეთ სარგებლობის შესაძლებლობას. (მ.233.2). აღნაგობის უფლების გავრცელება გვერდით ტერიტორიაზე ზედმეტს ხდის სერვიტუტით სარგებლობის საჭიროებას. ამასთან, აღნაგობის უფლება სხვა სანივთო უფლების დატვირთვის საგანია, რაც იმასაც ნიშნავს, რომ შეიძლება ერთი აღნაგობის უფლება მეორე აღნაგობის უფლებით დაიტვირთოს. ასეთ შემთხვევაში ეს უკანასკნელი დამოკიდებული იქნება ძირითად აღნაგობის უფლებაზე, რომელიც პირველი რიგის უფლებად იქნება დარეგისტრირებული. როცა გავა ძირითადი აღნაგობის ვადა, შეწყდება დაქვემდებარებულიც. ეს საჭიროა იმიტომ, რომ ერთ მიწის ნაკვეთზე მხოლოდ ერთი აღნაგობის უფლების არსებობა შეიძლება, დაქვემდებარებული კი რამდენიმე შეიძლება იყოს.
აღნაგობის უფლების წარმოშობისათვის აუცილებელია მეაღნაგესა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული აღნაგობის უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში, ანუ აღნაგობის უფლების წარმოშობისათვის გამოიყენება იგივე წესები, რაც უძრავი ქონების შეძენის მიმართ (მ. 234.1 და მ.183). აღნაგობის უფლება რეესტრში შეიტანება პირველი რიგის უფლებად (მ.237). თუ აღნაგობის უფლება დატვირთულია იპოთეკით, რეესტრში ჯერ იწერება აღნაგობის უფლება, შემდეგ იპოთეკა. აღნიშნული უპირატესობა შეიძლება იმითაც იყოს გამოწვეული, რომ იპოთეკა აქცესორული უფლებაა და ვალდებულებითი უფლების სამსახურშია, აღნაგობა კი _ სანივთოა და საკუთრების ერთგვარი “სუროგატიც” კია.
მეაღნაგეს აგებულ ნაგებობაზე არ წარმოეშობა საკუთრების უფლება, მას აქვს მხოლოდ მფლობელობისა და საკუთრების უფლება. ეს ნაგებობა აღნაგობის უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია (მ.234.2) და მასზე ვრცელდება ამ უფლების მდგომარეობა. თუ მეაღნაგე ნაკვეთს სხვა მიზნით გამოიყენებს, აღნაგობის უფლება გაბათილდება. მეაღნაგე ფაქტობრივად ვალდებულია, აღმართოს ნაგებობა (მიწის ქვეშ ან მის ზემოთ). მხარეთა შეთანხმებით, ასევე შესაძლებელია, ნაგებობის მიზნობრივი გამოყენება იქცეს აღნაგობის უფლების შინაარსის ელემენტად.
მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ აღნაგობის უფლების გასასხვისებლად, ან გასაქირავებლად საჭიროა მესაკუთრის თანხმობა. ასეთი შეთანხმების არსებობისას მესაკუთრეს შეუძლია თანხმობაზე უარის თქმა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აქვს საამისოდ მნიშვნელოვანი საფუძველი (მ.235). თუ რა ჩაითვლება მნიშვნელოვან საფუძვლად, შეიძლება გადაწყდეს კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე. მესაკუთრის თანხმობა სანივთო-სამართლებრივი ხასიათისაა და საადგილმამულო წიგნში უნდა იქნეს შეტანილი.
აღნაგობის უფლება შეიძლება იყოს როგორც სასყიდლიანი, ისე უსასყიდლო. თუ აღნაგობა სასყიდლიანია, იგი განისაზღვრება მესაკუთრის სასარგებლოდ განუყოფლად მიწის ნაკვეთის საკუთრებისაგან. რამდენადაც საზღაურის საკითხის წამოჭრა მესაკუთრის სუბიექტურ ნებაზეა დამოკიდებული, ითვლება, რომ სახეზეა სუბიექტური სანივთო უფლება. საზღაური მხარეებმა შეიძლება განსაზღვრონ 10 წლის შუალედით, ანუ ყოველი 10 წლის მანძილზე დადგენილი საზღაური უცვლელი იქნება. მაგრამ თუ ეკონომიკური პირობები არსებითად იცვლება (მაგალითად, ინფლაცია, ვალუტის კურსის დიდი მერყეობა და ა.შ.), მაშინ მხარეები თავიდან უნდა შეთანხმდნენ საზღაურზე. თუ მეაღნაგე 2 წლის მანძილზე არ გადაიხდის გადასახადს, მესაკუთრეს შეუძლია ცალმხრივად მოშალოს ხელშეკრულება. მესაკუთრის ეს უფლება განუყოფელია საკუთრების უფლებისაგან, ამიტომ ნაკვეთის უკან გამოთხოვის უფლება უნდა მივიჩნიოთ აღნაგობის უფლების შინაარსის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ელემენტად, რადგან ამით ჩანს, რომ მესაკუთრე არაა საკუთრების ობიექტისგან გაუცხოებული.
აღნაგობის უფლების შეწყვეტა მხარეთა შეთანხმების გზით შეიძლება მოხდეს, ამისათვის საჭიროა მესაკუთრის თანხმობა, მაგრამ თუ მესაკუთრემ დაარღვია ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებები გამოიყენება 405-ე მუხლით დადგენილი წესები. თუმცა, ბესარიონ ზოიძე მიიჩნევს, რომ რამდენადაც, აღნაგობის უფლება სანივთო უფლებაა, აქ დაუშვებელია ხელშეკრულებიდან გასვლის ვალდებულებით-სამართლებრივი ინსტიტუტის გამოყენება. მისი რეგისტრაციით არ წარმოიშობა არც კანონისმიერი გასვლის საფუძველი. პროფ. ზოიძის აზრით, ამ თავისებურების მიზანია, დაიცვას როგორც მეაღნაგე, ისე მიწის მესაკუთრე. 238.2 მუხლის თანახმად, აღნაგობის უფლება არ ისპობა ნაგებობის დანგრევით, რამდენადაც აღნაგობის უფლება მიწის ნაკვეთზე ვრცელდება და შენობა ამ უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია.
აღნაგობის უფლების შეწყვეტის ნორმალური საფუძველია ვადის გასვლა. მისი საჯარო რეესტრში შეტანა არაა აუცილებელი, თუ მაინც იქნა შეტანილი, მას დეკლარაციული ხასიათი ექნება. უფლება ვადის გასვლით წყდება და არაა დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ განვითარდება ამის შემდეგ მოვლენები.
სასყიდლიანი აღნაგობის ვადის გასვლის შემთხვევაში, მესაკუთრეს შეუძლია გაუგრძელოს უფლება მეაღნაგეს, ან შესთავაზოს სათანადო ანაზღაურება ნაგებობისათვის, რაც შენობის 2/3 მაინც უნდა იყოს. თუ მესაკუთრემ უფლების გაგრძელება შესთავაზა და მეაღნაგემ ამაზე უარი თქვა, ეს უკანასკნელი კარგავს თანხის მოთხოვნის უფლებასაც. ეს გამოწვეული უნდა იყოს იმით, რომ აღნაგობის უფლების მიზანია არა თანხის მიღება, არამედ შენობის აღმართვა და მისი გამოყენება. რამდენადაც უფლების ხასიათს განსაზღვრავს არა თავისთავად ქონების სარგებლობაში გადაცემა, არამედ ამ სარგებლობის შინაარსი. თუ აღნაგობა უსასყიდლოა, ლოგიკურია, რომ შეთავაზება ხდება მხოლოდ აღნაგობის უფლების გაგრძელების. აღნაგობის უფლების შეწყვეტით ნაგებობა გადადის მიწის მესაკუთრის საკუთრებაში და მეაღნაგეს არ აქვს უფლება წაიღოს ნაგებობა ან მისი შემადგენელი ნაწილები.
აღნაგობის შეწყვეტის შემდეგ, ანაზღაურების მოთხოვნა, თუ ასეთი არსებობს, იკავებს აღნაგობის ადგილს რეესტრში იმავე რიგით. ხოლო თუ აღნაგობა იპოთეკით იყო დატვირთული, იპოთეკარს ექნება ანაზღაურებაზე გირავნობის უფლება (მ.240). ამრიგად, იპოთეკარის პიროვნება არ იცვლება, ხოლო იპოთეკა გირავნობად იქცევა. ხოლო მიწის მესაკუთრე, რომელიც ნაგებობის მესაკუთრე გახდა, მეაღნაგის უფლებამონაცვლეა ყველა ურთიერთობაში, რაც არსებობდა მეაღნაგესთან, მაგალითად, ქირავნობის ან იჯარის ხელშეკრულება (მ.241).
უზუფრუქტი
უზუფრუქტი გულისხმობს სხვისი უძრავი ნივთით სარგებლობას და მისგან ნაყოფის მიღებასაც კი, ნივთის ძირითადი თვისებების (სუბსტანციის) შენარჩუნების პირობით. უზუფრუქტუარს, მესაკუთრის მსგავსად, შუძლია ფლობდეს და სარგებლობდეს ნივთით, მას არ აქვს ნივთის გასხვისების, იპოთეკით დატვირთვის ან მემკვიდრეობით გადაცემის უფლება. ნივთის მესაკუთრე “ფორმალურად” ინარჩუნებს საკუთრების უფლებას და შეუძლია გააკონტროლოს უზუფრუქტუარი.
უზუფრუქტი ვრცელდება ნივთის არსებით და არაარსებით ნაწილზეც, თუმცა, ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩამოშორდეს მას. ამასთან, უზუფრუქტუარი უფლებამოსილია მიიღოს ნივთიც ნაყოფიც და სარგებელიც.
მესაკუთრის თანხმობის შემთხვვაში უზუფრუქტუარს შეუძლია ნივთი გააქირაოს ან იჯარით გასცეს, ასეთ შემთხვევაში უზუფრუქტის გაუქმების შემდეგ მისი უფლებამონაცვლე ამ ურთიერთობებში ხდება მესაკუთრე, რამდენადაც მან გამოხატა თავისი ნება.
უზუფრუქტუარს შეუძლია გამოიყენოს მესაკუთრის მსგავსად დაცვის სამოქალაქო-სამართლებრივი საშუალებები (ვინდიკაციური და ნეგატორული სარჩელები).
უზუფრუქტის დასადგენად, ისევე როგორც სხვა შეზღუდული უფლებების შემთხვევაში, გამოიყენება იგივე წესები რაც უძრავი ნივთების შეძენის დროს. ანუ: აუცილებელია უზუფრუქტუარსა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული უზუფრუქტის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში (მ.243 და მ.183).
უზუფრუქტი შეიძლება წარმოიშვას როგორც კანონის, ისე გარიგების საფუძველზე, მ.შ. ცალმხრივი გარიგებითაც. კანონისმიერი უზუფრუქტი ძირითადად გამოიყენება სახელმწიფო ქონების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებზე სარგებლობაში გადაცემისას.
უზუფრუქტი შეიძლება იყოს სასყიდლიანი ან უსასყიდლო. შეიძლება არსებობდეს დროებით, ან უზუფრუქტუარის სიცოცხლის ხანგრძლივობის მანძილზე, რაც ნიშნავს, რომ იგი უქმდება ფიზიკური პირის გარდაცვალებით, ან იურიდიული პირის ლიკვიდაციით (მ.244). უზუფრუქტი მტკიცედაა დაკავშირებული უზუფრუქტუარის პიროვნებასთან, ამდენად მას არ ახასიათებს გადაცემადობა, თუმცა არსებობს გამონაკლისი შემთხვევა, როდესაც უზუფრუქტუარი იურიდიული პირია: როცა ერთი იურიდიული პირის ქონება უნივერსალური უფლებამონაცვლეობით გადადის მეორის ხელში, უზუფრუქტიც გადავა.
უზუფრუქტის ობიექტი უძრავი, ინდივიდუალურად განსაზღვრული ნივთია, რომელსაც გააჩნია გარკვეული სამეურნეო დანიშნულება და მისი სარგებლობისას შენარჩუნებული უნდა იყოს მისი თვისებები. სარგებლობა ნივთის ექსპლუატაციას და მის ნორმალურ ცვეთას გულისხმობს, ამიტომ უზუფრუქტუარს არ ეკისრება პასუხისმგებლობა ნივთის ნორმალური ცვეთისათვის. იგი ვალდებულია მხოლოდ აანაზღაუროს ნივთის საეგებლობასთან დაკავშირებული ნორმალური ხარჯები, გაარემონტოს იგი და საერთოდ იზრუნოს ნივთის ნორმალურ მდგომარეობაში შენარჩუნებისათვის. ამასთან დაკავშირებით შესაძლებელი დავების თავიდან ასაცილებლად მხარეებს შეუძლიათ აღწერონ გადასაცემი ობიექტის მდგომარეობა.
უზუფრუქტუარს ეკისრება აგრეთვე ვალდებულება უზუფრუქტის მოქმედების მანძილზე სათანადოდ დააზღვიოს ნივთი და დაზღვევის ხელშეკრულება დაიდება მზღვეველსა და უზუფრუქტუარს შორის.
უზუფრუქტუარი ვალდებულია, ითმინოს ნივთთან დაკავშირებული დატვირთვები, როგორც საჯარო-სამართლებრივი, ისე კერძო-სამართლებრივი. უზუფრუქტუარი ვალდებულია, უზუფრუქტის არსებობის პერიოდში იხადოს ნივთთან დაკავშირებული გადასახადები და პასუხი აგოს სხვადასხვა კერძო-სამართლებრივ ვალდებულებებზე.
უზუფრუქტის დადგენის დროს განისაზღვრება ნივთის სარგებლობის მიზანი, რომელიც, როგორც წესი, მისი სამეურნეო დანიშნულებიდან გამომდინარეობს, ამიტომ უზუფრუქტუარს არ აქვს უფლება მესაკუთრის თანხმობის გარეშე შეცვალოს სარგებლობის მიზანი. მიუხედავად ამისა, თუ უზუფრუქტუარი მაინც გამოიყენებს ნივთს ჩვეულებრივი სამეურნეო გამოყენების ფარგლებს მიღმა, იგი ვალდებულია მესაკუთრეს აუნაზღაუროს ამით მიყენებული ზიანი. ხოლო ნაყოფი ან სარგებელი, რომელიც წარმოიშვა ასეთი გამოყენების შედეგად, უზუფრუქტუარს რჩება.
უზუფრუქტუარს ეკისრება ვალდებულება ნივთის განადგურების, დაზიანების ან მის შესანახად წარმოშობილი გაუთვალისწინებელი ხარჯების შესახებ დაუყოვნებლივ აცნობოს მესაკუთრეს. მან უნდა ითმინოს ის დისკომფორტი, რომელიც წარმოიშობა ამ სიტუაციის თავიდან ასაცილებლად გატარებული ღონისძიებების შედეგად. თუ ამ ღონისძიებებს თავად უზუფრუქტუარი ატარებს, მას უფლება აქვს მოაშოროს ნივთს მიმატებული საგნები, თუ ეს შესაძლებელია, ან მესაკუთრისგან მოითხოვოს სათანადო კომპენსაცია.
უზუფრუქტის დამთავრების შემდეგ ნივთი უბრუნდება მესაკუთრეს. ამასთან, უზუფრუქტი წყდება, თუ ნივთის მესაკუთრე და უზუფრუქტუარი ერთი და იგივე პიროვნება გახდება, რადგან უზუფრუქტი სხვისი საკუთრებით სარგებლობას გულისხმობს.
სერვიტუტი
სერვიტუტი არის ერთი მიწის ნაკვეთის (ან სხვა უძრავი ქონების _ დამხმარე ნივთის) გამოყენების უფლება სხვა მიწის ნაკვეთი (ან სხვა უძრავი ქონების _ ძირითადი ნივთის) მესაკუთრის სასარგებლოდ ან საჭიროებისათვის. სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირს უფლება ეძლევა:
1) ცალკეულ შემთხვევებში დატვირთული ნაკვეთის სარგებლობის; ან
2) ამ ნაკვეთზე ზოგიერთი მოქმედების განხორციელების აკრძალვის; ან
3) გამორიცხოს დატვირთული მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის ზოგიერთი უფლების გამოყენება სხვა ნაკვეთის მიმართ.
შესაბამისად, სერვიტუტი შეიძლება იყოს როგორც “დადებითი”, ისე “უარყოფითი”: “დადებითი” გულისხმობს სერვიტუტის მქონე პირის უფლებას განახორციელოს გარკვეული მოქმედებები დამხმარე მიწის ნაკვეთის საშუალებით. “უარყოფითი” კი უფლებამოსილს ხდის ძირითადი ნაკვეთის მესაკუთრეს მოსთხოვოს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს თავი შეიკავოს ნივთის ამა თუ იმ სახით გამოყენებისაგან.
სერვიტუტი მხოლოდ ნაწილობრივ ზღუდავს დამხმარე უძრავი ქონების მესაკუთრის უფლებამოსილებებს და თანაც იმ ფარგლებში, რა მოცულობითაც დატვირთულია ეს ქონება. სერვიტუტი ისე უნდა დადგინდეს, რომ ამან სხვისი საკუთრება ნულად არ აქციოს. ყველგვარი შეთანხმება, რითაც დაირღვევა სერვიტუტის მიზანი, რომ მან სარგებელი უნდა მოუტანოს ძირითად ნივთს და დაუსაბუთებლად არ შეზღუდოს დამხმარე ნივთის მესაკუთრის ინტერესები, ბათილია.
სერვიტუტი, როგორც წესი არაა შეზღუდული ვადით, როგორც საკუთრების უფლება, თუმცა მხარეთა ნებით გარკვეული ვადის განსაზღვრა არაა გამორიცხული. 247.2 მუხლიდან გამომდინარე სერვიტუტი სასყიდლიანია და საზღაური შეიძლება განისაზღვროს პერიოდული გადასახდელის სახით.
სერვიტუტის დასადგენად, ისევე როგორც სხვა შეზღუდული უფლებების შემთხვევაში, გამოიყენება იგივე წესები რაც უძრავი ნივთების შეძენის დროს. ანუ: აუცილებელია სერვიტუტი ს უფლებამოსილების მქონე პირსა და მესაკუთრეს შორის გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და ამ გარიგებით განსაზღვრული სერვიტუტის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში (მ.247 და მ.183).
სერვიტუტის წარმოშობა ხდება ორი გზით: კანონის ობიექტურ-ნორმატიული ნების საფუძველზე და პირთა სუბიექტური ნების, გარიგების საფუძველზე. არაა გამორიცხული, რომ სერვიტუტის შინაარსის ფორმით, უსერვიტუტოდაც განხორციელდეს სხვისი უძრავი ნივთით სარგებლობა ვალდებულებით-სამართლებრივი გარიგების საფუძველზე.
სერვიტუტის ცნების აუცილებელი ნიშანია შეღავათი, რომელსაც ძირითადი ნივთის მესაკუთრე ღებულობს. სერვიტუტის განხორციელებისას უფლებამოსილი პირი ვალდებულია დაიცვას სერვიტუტით გათვალისწინებული უფლებამოსილების ფარგლები. კერძოდ, იგი ვალდებულია გაუფრთხოლდეს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრის ინტერესებს და შეძლებისდაგვარად “დაინდოს” ეს ინტერესები და ეცადოს, უარყოფითი ზემოქმედებანი მინიმუმამდე დაიყვანოს. ამ ფარგლების დარღვევა გამოიწვევს დატვირთული მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის უფლებებისა და ინტერესების შელახვას. ამ შემთხვევაში საქმე გვექნება საკუთრების უდლების დარღვევასთან და, შესაბამისად, ამოქმედდება სამოქალაქო კანონმდებლობის ის ნორმები, რომლებიც საკუთრების დაცვას უზრუნველყოფენ (მ.შ. ნეგატორული სარჩელი).
თუ სერვიტუტის სათანადოდ განხორციელება მოიცავს დატვირთული მიწის ნაკვეთზე მდებარე ნაგებობასაც, მაშინ უფლებამოსილ პირს ეკისრება ამ ნაგებობის სათანადოდ მოვლის ვალდებულება. ამავე დროს, მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ, რომ ნაგებობის მოვლის ვალდებულება დაეკისროს დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს, თუ ამას მოითხოვს უფლებამოსილი პირის ინტერესები (მ.249). ნაგებობის მოვლის ვალდებულება დამხმარე ნაკვეთის მესაკუთრეს შეიძლება დაეკისროს მხოლოდ ორი პირობის ერთდროულად არსებობის შემთხვევაში: 1) მხარეები შეთანხმდნენ და 2) ამას მოითხოვს უფლებამოსილი პირის ინტერესები.
დატვირთული ნაკვეთის მესაკუთრე არაა ვალდებული რაიმე აქტიური მოქმედებები განახორციელოს მესერვიტუტის სასარგებლოდ. მისი ერთადერთი ვალდებულებაა, ხელი არ შეუშალოს ამ უკანასკნელს სერვიტუტის უფლებამოსილების განხორციელებაში. ამდენად, სერვიტუტზე უფლების სარეალიზაცი ხარჯები დაინტერესებული პირის კისერზეა. ვინც სარგებლობას იღებს, ხარჯებსაც ის ეწევა, ამიტომ ნაგებობის მოვლის ვალდებულებაც სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირზეა. ნაგებობა უნდა ჩაითვალოს სერვიტუტის შემადგენელ ნაწილად.
უფლებამოსილი პირის ნაკვეთის გაყოფა არ წარმოადგენს სერვიტუტის შეწყვეტის საფუძველს. ამ შემთხვევაში სერვიტუტი გაგრძელდება თითოეულ ნაკვეთზე ცალ-ცალკე, თუ ამის შედეგად არ გაუარესდება დატვირთული ნაკვეთის მესაკუთრის მდგომარეობა (მ.250).
იმ შემთხვევაში, თუ გაიყო დატვირთული მიწის ნაკვეთი და სერვიტუტი მოქმედებდა ნაკვეთის ნაწილზე, მაშინ გაყოფის შემდეგაც იგი ამ ნაწილზე გავრცელდება, სხვა ნაწილი კი სერვიტუტისგან თავისუფალი იქნება (მ.251). ხოლო, თუ სერვიტუტი მთელს ნაკვეთზე ვრცელდებოდა, მაშინ გაყოფის შემდეგ გავრცელდება თითოეულ ნაწილზე.
უფლებამოსილი პირის სერვიტუტით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევისას გამო¬იყე¬ნება იგივე სამოქალაქო-სამართლებრივი დაცვის ზომები, რაც კეთილსინდისიერი მფლო¬ბე¬ლის შემთხვევაში (მ.252). მაგალითად, მას შეუძლია მოითხოვოს ხელშეშლის აღკვეთა (ნეგა¬ტო¬რუ¬ლი სარჩელი – მ.161). ხელშეშლის აღკვეთის ვალდებულება ეკისრება როგორც დამხმარე მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს, ისე მესამე პირებსაც (მაგალითად, დამქირავებელს). უფლე¬¬ბამოსილ პირს, გარდა ხელშეშლის აღვკეთისა, შეუძლია ზიანის ანაზღაურებაც მოითხოვოს.
საერთოდ, განასხვავებენ ორი კატეგორიის სერვიტუტს: პრედიალურს, ანუ საადგილმამულოს და პირადს, ანუ პერსონალურს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს შეზღუდული პირადი სერვიტუტის არსებობასაც: უძრავი ნივთი შეიძლება ამა თუ იმ პირის სასარგებლოდ სერვიტუტით დაიტვირთოს 247-ე მუხლში გათვალისწინებული პირობით. ამგვარი დატვირთვა შეიძლება იმაში მდგომარეობდეს, რომ უფლებამოსილ პირს მესაკუთრის გამორიცხვით შეუძლია შენობა ან შენობის ნაწილი თავისთვის ან თავისი ოჯახისთვის გამოიყენოს ბინად (მ.253.1).
პირადი სერვიტუტი ეკუთვნის განსაზღვრულ პირს პერსონალურად, ხოლო პრედიალური _ პირს, როგორც მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს. შესაბამისად, სერვიტუტის უფლებამოსილების მქონე პირის ცვლილებისას, საადგილმამულო სერვიტუტი არ იცვლება, ხოლო პირადი სერვიტუტი კი _ წყდება, იგი სხვა პირს არ გადაეცემა (მ.253.2).
შეზღუდული პირადი სერვიტუტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს როგორც ფიზიკურ, ისე _ იურიდიულ პირთან (როგორ კერძო, ისე საჯარო სამართლის) და ამ პირის ინტერესებს ემსახურება. შესაბამისად, მის გაუქმებას გამოიწვევს ამ პირის გარდაცვალება (იურიდიული პირის შემთხვევაში _ ლიკვიდაცია, უფრო ზუსტად, ლიკვიდაციის პროცესის დასასრული). შეზღუდული პირადი სერვიტუტი შეიძლება სხვა გზებითაც შეწყდეს: გარიგებით ან უფლებამოსილი პირის ცალმხრივი ნების გამოვლენის საფუძველზე, რამდენადაც სერვიტუტი მის სასარგებლოდ არსებობს. შესაძლებელია ხანდაზმულობითაც, თუ შეუძლებელი იქნება მისი გამოყენება ხანგრძლივი დროის მანძილზე.
შეზღუდული პირადი სერვიტუტიც იმავე თვისებებით ხასიათდება, რაც პრედიალურს გააჩნია, კერძოდ: ისიც შეიძლება იყოს ნეგატიური (უძრავი ქონების განსაზღვრული მიზნით გამოყენების აკრძალვა) და პოზიტიური. იგი შეიძლება დადგინდეს გარიგებით, და მისი საჯარო რეესტრში რეგისტრაციით. სადავოა საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად შეიძლება დადგინდეს პირადი სერვიტუტი სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რადგან მის დასადგენად აუცილებელია მხარეთა ნების გამოვლენა, ამიტომ გერმანული სამართლით, სასამართლო კი არ ადგენს პირად სერვიტუტს, არამედ აიძულებს მხარეს, გააფორმოს შესაბამისი სანივთო გარიგება.
დაუშვებელია შეზღუდული პირადი სერვიტუტის გარდაქმნა საადგილმამულო სერვიტუტად. შეიძლება გაუქმდეს ერთი და თავიდან დადგინდეს მეორე.
კოდექსი არ საუბრობს სერვიტუტის შეწყვეტის შესახებ, თუმცა შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომ ამისათვის გამოიყენება სანივთო უფლების შეწყვეტისათვის დადგენილი ზოგადი წესები იმისდა მიხედვით, თუ კონკრეტულ შემთხვევაში რომელ სერვიტუტთან გვაქვს საქმე. სერვიტუტის შეწყვეტის ერთ-ერთი საფუძველი შეიძლება იყოს მისი გამოყენების შეუძლებლობა როგორც სამართლებივ, ისე ფაქტობრივ გარემოებათა გამო; ასევე უფლებამოსილი პირის მხრიდან ინტერესის დაკარგვა, რამდენადაც ამ უფლებას სარგებელი უნდა მოჰქონდეს; ასევე დამხმარე და ძირითადი ნივთის ერთი პირის საკუთრებაში გადასვლა; ხანდაზმულობის ვადის გასვლა ხელშეშლის აღკვეთს მოთხოვნის უფლებაზე.
შესაძლებელია სერვიტუტის არა მარტო შეწყვეტა, არამედ მისი შინაარსის ცვლილება მხარეების ნების საფუძველზე.
Subscribe to:
Posts (Atom)
